مهرداد شریفی عکاس اراکی : عکاس بودن نگاه می خواهد نه تجهیزات

چهارشنبه ۲ خرداد ۹۵    شماره ۳۵۱

گروه فرهنگی- سمیه انصاری فر:

کادر را تنظیم می کنید و دگمه را فشار می دهید، لحظه را ثبت کردید، یک عکس دیگر به میلیاردها عکسی که هر روز در دنیا توسط میلیاردها انسان گرفته می شود، اضافه شد؛ ولی آیا عکسی که من می گیرم با عکسی که دیگری می گیرد یکی است؟ آیا به واسطه دوربین در دست من یا گجت های جدید حالا من یک عکاس هستم، عکاسی مصداق بارز سهل و ممتنع است یعنی هم به نظر آسان می آید و هم در ذات خود دارای شاخصه هایی است که رعایت نکردنش آن را از یک هنر به سمت یک ابزار برای ثبت لحظه تقلیل می دهد؛ این روزها با افزایش شبکه های مجازی هر روز شاهد ثبت و انتشار عکس های زیادی هستیم، عکس های سلفی، یهویی، دسته جمعی و گاه عکس هایی از مناظر مختلف به نوعی همه به مدد ابزار در دستشان یک عکاس شده اند؛ اما باید دید آیا جمله من دوربین دارم، پس عکاسم معادله درستی است؟ به همین دلیل گفتگویی با سید مهرداد شریفی یکی از عکاسان با تجربه اراکی انجام داده ایم و از او خواسته ایم در مورد  عکاسی مستند و مستند اجتماعی کمی برایمان بگوید.

آیا عکس هایی که هر روز مردم از زندگانی خود در شبکه هایی چون اینستا، فیس بوک و … منتشر می کنند می تواند در ژانر مستند اجتماعی باشد؟
برای رسیدن به این جواب که این عکس ها آیا مستند اجتماعی هستند یا نه؟ اول باید تعریف درستی از خود عکاسی مستند و به تبع آن عکاسی مستند اجتماعی داشت، عکاسی ای که به بیان و یا روایتی سندیت دار می پردازد عکاسی مستند است، در واقع نوعی از عکاسی که در آن از ابزار و رسانه عکس بعنوان یک مدیا که می تواند بیان مستند و حقیقی داشته باشد استفاده شده است، این نوع عکاسی زیرشاخه های متعدد دارد که از متداول ترین آن ها در دنیای رسانه ای و خبری امروز می توان به مستند اجتماعی اشاره کرد.
عکاسی مستند اجتماعی ژانری از عکاسی است که در آن محوریت و محتوای عکس انسان است، در تعریف جامع تر آنچه مربوط به انسان و مسائل پیرامون او می باشد می تواند در تعریف عکاسی مستند اجتماعی قرار می گیرد و در واقع این نوع عکاسی یک عکاسی انسان دوستانه است، عکاسی مستند اجتماعی گونه های مختلف دارد چون عکاسی خبری( فتو ژورنالیست)، عکاسی مستند هنری و عکاسی مستند گردآوری.

متداول ترین گونه عکاسی مستند اجتماعی کدام است؟
عکاسی خبری متداول ترین نوع عکاسی مستند اجتماعی است، در این شاخه از مستند اجتماعی عکاس بیشتر بیان بیرونی دارد تا اینکه بخواهد دریافت یا نگاه شخصی خود را در عکس وارد کند، درست زمانی که اتفاق بیرونی از صافی عکاس می گذرد و ایدئولوژی و بینش او در بیان روایت خارجی تاثیر می گذارد با عکاسی مستند اجتماعی هنری مواجه می شویم.

با توجه به اینکه مستند اجتماعی یک عکاسی انسان محور است پس می توان آنچه امروز در فضای مجازی بعنوان عکس های روز از زندگی افراد مختلف منتشر می شود، مستند اجتماعی خواند؟
با توجه به آن تعریف عام انسان محور بودن، بله، ولی مسئله این است که چقدر این عکس عیار دارد و شاخصه های یک عکس خوب را دارد یا خیر، مستند اجتماعی همانطور که گفتیم سه زیرمجموعه دارد خبری، هنری و گردآوری باید هر کدام را با معیارهای خاص خودشان سنجید؛ ولی آنچه در تمامی این ها مشترک است معیارهای زیباشناسی در فرم و محتوی است، یعنی ظاهر یک عکس باید از یک سری اصول زیبا شناسی مانند ترکیب بندی، رنگ شناسی، هارمونی و … تبعیت کند و یک سری معیارها محتوایی است که بیشتر تفاوت ها از آن ناشی می شود.
در واقع ما در حال تفکیک هستیم یک عکس با موضوع انسان مستند اجتماعی است ولی هر عکسی شاخصه های یک عکس خوب را ندارد
بله همین طور است، قرار نیست که هرکس دوربین دست گرفته یک عکاس باشد یا یک عکس خوب بگیرد، ببینید ممکن است گاها یک فرد عکسی ثبت کند؛ ولی اینکه عیار این عکس چقدر است مهم می باشد، در واقع باید یک عیارسنجی نسبی برای سنجش عکس در فرم و محتوای وجود داشته باشد.

اما موضوع این است که امروز نسل جوانی که دوربین به دست دارند بسیار زیاد شده است، آیا می توان نتیجه گرفت عکاس ها هم زیاد شده اند؟
نه این اشتباه است که هر فردی که یک دروبین با تجهیزات در دست دارد را عکاس خواند، در واقع عکاس زیاد نشده بلکه اپراتور دوربین افزایش پیدا کرده است و خیلی ها با داشتن یک دوربین SLR فکر کرده اند که عکاس هستند، همین مسئله مورد بحث و تاکید است وقتی شاخه ها وعیارها شناخته نشوند صرفا با داشتن یک دوربین و گاهی لنزهای بزرگ شبهه عکاس شدن به سراغ خیلی ها خواهد آمد.
بی شک یکی از خلاهای بزرگ در این زمینه آشنا نبودن خیل عظیم علاقمندان به عکاسی با مباحث زیربنایی و ساختاری این نوع عکاسی است و فقط تصور این است که با عکاسی از هر واقعه ای یک عکس مستند اجتماعی ثبت کرده اند. در حالیکه این مسئله نیازمند مشق، مطالعه و ممارست است، پذیرفتن عکاسی مستند اجتماعی بعنوان یک تخصص، که متخصص آن برای بدست آوردن آن سختی ها و عرق ریزی های بسیار داشته است، یک مقوله مهم است و انتظار می رود که این نگاه ذیز میان مردم تسری پیدا کند و داشتن یک دوربین به تنهایی معیار عکاس حرفه ای بودن نباشد! البته این به آن معنا نیست که عکاس های جوان قوی ای نداریم، نه، اتفاقا با گسستردگی دنیای مجازی راه برای برخی استعدادها باز شد تا خود را بهتر کشف و عرضه کنند، و این مسئله هم اکنون در میان عکاسان جوان شهرمان دیده می شود که از رشد نسبی خوبی برخوردارند.

امروز دنیای تکنولوژی و گستردگی گجت های مختلف است و در دسترس بودن دوربین های موبایل و ابزاری که لحظه را به راحتی ثبت می کند، می شود با استفاده از این ابزارها که خیلی هم حرفه ای نیستند، باز هم یک عکاس خوب شد؟
بله به یقین می شود، باز هم یادآور می شوم عکاس خوب شدن صرفا با داشتن دوربین و تجهیزات خاص در دنیای امروز نیست چون گستردگی و موهباتی که تکنولوژی معاصر به ارمغان آورده است ثبت یک عکس را برای ما آسان تر کرده است، البته تاکید می کنم ثبت یک عکس را نه یک عکس خوب.

قطعا با داشتن سواد بصری مناسب و آشنایی با معیارهای لازم و بینش و نگاه تربیت شده ی عکاسانه می شود با همین گجت ها یک عکس خوب گرفت در واقع عکاس بودن به نگاه تربیت شده است نه تجهیزات.
پس می توان گفت عکاسی موبایلی یک عکاسی پذیرفته شده در دنیای امروز است؟
بله، همانطور که اشاره شد عکاسی خوب در گرو نگاه تربیت شده است، قطعا پیشینیان هرگز فکر نمی کردند روزی وسیله ای بنام موبایل می تواند این همه کاربرد داشته باشد، ما هم اکنون با گونه جدیدی از عکاسی بنام عکاسی موبایلی رو به رو هستیم به طوریکه بسیاری از عکاسان حرفه ای با وجود تجهیزات زیاد سراغ موبایل به دلیل حجم کم بودن و قالیت حمل آسان به سراغ آن می روند و این نوع عکاسی را تجربه می کنند.

ولی از طرفی همین گجت ها موجب شده که مردم هر واقعه ای را که در اطراف می بینند ثبت و پخش کنند آیا این موضوع هنری بودن مستند اجتماعی را با چالش رو به رو نمی کند؟
هم آری و هم خیر، یک عکاس مستند اجتماعی می تواند بیان هنری داشته باشد، همان شاخه ای که عکاس نقش مؤلف را در آن دارد و اتفاق بیرونی در وجود مولف غربال می شود و به یک آفرینش و بازسازی نویی می رسد، ولی گاه فقط منظور از یک مستند اجتماعی ثبت واقعه است البته مسئله ای که شما اشاره کردید به آن صحیح است زیرا در همین ثبت لحظه ها ممکن است آنقدر پرداخت سرسری باشد که به هیچ وجه بیان هنری نداشته باشد، چون نقش عکاس در ثبت آن ناچیز است و ردپایی از حضور عکاس در آن دیده نمی شود و چیزی که امروز بسیار با آن مواجه هستیم همین نگاه سرسری و ثبت کم مایه یک واقعه است.

نقش شبکه های اجتماعی را در عکاسی امروز چگونه می بینید آیا یک فرصت است یا یک تهدید؟
هر دو،شبکه های اجتماعی می تواند عرصه ای برای انتشار عکس های خوب و بد باشد هم می تواند این تعدد و زیادی عرضه بی نهایت عکس ها،عکس ها را به قهقهرا ببرد و هم باعث رشد و شکوفایی آن شود، البته این موضوع صرفا مربوط به دنیای عکاسی نیست هر چند عکاسی از این موج، سواری و یا سیلی های بسیاری خورده است. هیچ رسانه ای مثل عکس امروز در مواجه با رشد و دنیای مجازی ما تاثیر پذیر نبوده است. شبکه های اجتماعی همچون شمشیر دو لبه است که هم می توانند رشد بدهند هم می توانند باعث افول شوند.

این را می توان ناشی از ویژگی های عکاسی که هم می تواند بعنوان یک هنر باشد و یا نه در نقطه مقابل فقط کارکردش ثبت باشد، عنوان کرد؟
بله تا حدود خیلی زیادی، عکاسی با ویژگی های منحصر به فرد خود، چون سهل الوصول بودن، جاذبه های بصری و آسان دیده شدن، هم می تواند سمت و سوی هنری داشته باشد، هم می تواند یک سرگرمی صرف باشد و یا در مقام یک رسانه باقی بماند. این از ویژگی های چند وجهی بودن عکاسی است که مصداق این موضوع از عکس های یهویی تا عکس هایی که بعنوان عکس های هنری و مفهومی قرن ۲۱ که از مجرای شبکه های مجازی گذشته اند، نام برد.
***
این یک واقعیت که عکس یکی ازعمومی ترین ابزارها برای انتقال حس و یک واقعه است و قدرتش چندین برابر کلمات و جمله ها است ولی اینکه چطور می توان یک عکس را اثر هنری دید یا کارکردهای دیگر از آن گرفت، چالشی است که با فراوانی دوربین های و گجت ها افزایش یافت، به هر حال باید پذیرفت که عکاسی یک اتفاق شخصی و در عین حال اجتماعی است.