برخی پدیدهها واقعاً متقارناند و عکاسی و گردشگری یا گردشگری و عکاسی نیز بهواقع سیب دونیم شده از یکدیگرند. به ندرت گردشگری را بدون دوربین عکاسی و عکاسی را غافل از اهمیت گردش و گردشگری مییابید.
تحلیل چرایی تقارن این دو یا نمود تاریخی آنان در پدیدههای مشابه در دنیای هنر و ادبیات بمانند تأثیرپذیری شاعران و تاریخنویسان از سفر و جهانگردی ارزشمند است، ولی در این وهله هدف نه تحلیل مبانی و سابقه تاریخی پدیده عکس و گردشگری، بلکه ارائه راهکارها و راهنمای موفقیت در این ژانر است.
عکاسی در سفر همچون سایر سبکها و ژانرهای تصویری پیرو اسلوبی دقیق از برنامهریزی تا بهرهبرداری است. این فرا-ژانر یا ژانر تلفیقی متشکل از بسیاری ژانرهای دیگر بوده ولی با محدودیتها و موانع متعددی(۱) روبروست. کنترل ناپذیری نور، حرکت، سوژه و بسیاری پارامترهای تأثیرگذار در کادر خروجی جزو محدودیتهای فطری عکاسی در سفر هستند، ولی جذابیت و تازگی سوژههای سفری بسیاری از عکاسان حرفهای را به این ورطه کشانده و نشریات متعددی در این حوزه فعال هستند.
با طرح این مقدمه پلکان موفقیت عکاسی در سفر را در ۷ گام معرفی میکنیم.
گام نخست: برنامهریزی:
ابزارهای مختلفی شما را در برنامهریزی هدفمند یاری میدهند که سایتهای برنامهریز سفر از آسانترین و ارزانترین گزینههای ممکناند(۲). البته در کنار سایتهای موجود و پرشمار فعال در این حوزه نباید از کتب و راهنماهای گردشگری منتشرشده بیبهره ماند. اگر به زبانهای خارجه مسلط باشید میتوانید از منابعی که به زبانهای محلی در مناطق مختلف منتشر میشوند نیز بهره بگیرید.
راهنماهای گردشگری نقش شایان توجهی در تعیین سوژهها، بهترین زمان عکاسی، سنتها، آیینها، فرهنگها و سایر ویژگیهای موقعیتی-فرهنگی ایفا میکنند و میتوانند جلوههای معمول از رویدادهای هر موقعیت را به نمایش گذارند.
یکی دیگر از ابزارهای مهم برای عکاسان سرویس نمای خیابان (۳)نقشه گوگل است که تصویر دقیقی از ماهیت و وضعیت موقعیت موردنظر و پارامترهای بصری را در اختیار عکاس میگذارد.
پس از بهرهبرداری از مجموعه ابزارها و خدمات معرفیشده برای برنامهریزی سفر و عکاسی مهمترین قدم ترسیم برنامه شخصی سفر و اهداف عکاسی است.
گام دوم: توشه سفر
توشه سفر را جدی بگیرید. برخی گردشگران با شناخت ضعیف از موقعیت و وضعیت مقصد سفر تلخی را تجربه میکنند. تابهحال از برنامهریزی گفتیم و بر اهمیت شناخت مقصد تأکید کردیم. حال وقت آماده شدن است. توشه سفر را ۴۸ قبل از حرکت و طبق چکلیست چیدمان کنید. تجهیزات عکاسی را گزیده ولی کامل و کاربردی با خود ببرید. اگر اولین سفر را تجربه میکنید، مطمئن باشید عمر سفر کوتاه است، برنامههای روزانه خود را حتیالامکان در برنامه سفر لغو کنید، لوازم سرگرمی خود را در منزل بگذارید (مطمئن باشید راکت تنیستان در کمپ سافاری کارایی ندارد..!) و مگر در صورت لزوم وعدههای غذایی با خود نبرید (در عموم کشورها برای ذائقهها و سلایق مختلف غذا پیدا میشود، کولهبارتان را با غذاهای آماده پر نکنید).
با توجه به محدودیت بار در سفرهای هوایی شما فقط مجاز به همراه داشتن یک کوله و یک کیفدستی در داخل کابین هستید، پس با توجه به حساسیت لوازم عکاسی حتماً آنها را به داخل کابین ببرید (در غیر این صورت از ساکهای مخصوص حمل بار برای لوازم حساس و شکستنی استفاده کنید، وگرنه یک سفر و تجربه عکاسی آن را از دست خواهید داد).
در مورد موارد احتیاطی و رهنمودهای کلی مطالبی طرح شد، لیکن اهمیت آنها بیشتر از انتخاب صحیح لوازم و ملزومات مورد نیاز برای رقم زدن تجربهای موفق نخواهد بود.
بهعنوان یک عکاس آماتور سعی کنید از تجهیزات تخصصی، پرهزینه یا پرتعداد استفاده نکنید، چراکه هرچند امکان تهیه تصاویری ارزشمند را داشته باشید، کانالی برای درآمدزایی و ارائه نخواهید داشت (یا احتمال آن کم است) لذا تجهیزات عکاسی سبک و نیمهحرفهای را انتخاب کنید تا علاوه بر ایجاد تصاویری زیبا بتوانید از سایر ابعاد سفر نیز لذت ببرید.
اما اگر در نقش یک عکاس حرفهای و با دغدغه عکاسی سفر میکنید، هیچچیز را فراموش نکنید و منتخبی کامل از تجهیزات خود را به همراه داشته باشید. پیشنهاد تجهیزات به عکاسان حرفهای کار سادهای نیست. آنها باید با توجه به هدف و حوزه تخصصی خود ملزومات و تجهیزات موردنیاز را انتخاب کنند.
پس از بحث انتخاب ابزار و تجهیزات به برخی ملاحظات کلی میرسیم که مرزی بین گروههای مختلف عکاسان نمیشناسند. مهمترین موضوع حفاظت از لوازم عکاسی است. این تجهیزات معمولاً گرانقیمت و سنگیناند، اما برخی عکاسان بدون توجه به ابعاد و وزن، تجهیزات خود را در کولهها یا ساکهایی نامناسب، ارزانقیمت و بیکیفیت حمل میکنند. ولی بدانید که لوازم حملونقل به میزان خود ابزار اهمیت دارند.
پس از مقوله حملونقل به مسئله ذخیرهسازی و پردازش تصاویر میرسیم. حتیالامکان بهترین نوع کارتهای حافظه را با ظرفیت پایین انتخاب کنید، کارتهای پرظرفیت بسیار خطرناک و مسئله آفرینند. بعلاوه لپتاپ خود را برای پردازش تصاویر همراه داشته باشید تا بتوانید در مواقع استراحت به بازبینی فنی و دستهبندی آنها بپردازید. به یاد داشته باشید که بهترین زمان برای دستهبندی تصاویر ۴۸ ساعت پس از ثبت عکسهاست، چراکه در این زمان جزئیات کاملی از سوژه و موقعیت مکانی و زمانی ثبت عکس را به یاد خواهید داشت.
گام سوم: مردم را ببینید
ژانر و سبک خود را در اولویت قرار دهید و سعی کنید همتراز با تخصص خود عکس بگیرید، ولی از اهمیت مستند نگاری اجتماعی و پرتره غافل نباشید. پرتره مردم محلی روح و جان تصاویر شما خواهند بود و میتوانند درک حسی و اجتماعی ویژهای به آثار شما ببخشند. ثبت حواشی و زوایای پنهان پیرامونی را در کنار پروژه تخصصی خود فراموش نکنید.
ملاحظات و زوایای فنی:
مردم محلی مشتری آتلیه شخصی شما نیستند، به تنوع فرهنگی و محدودیتها اجتماعی، سیاسی و اعتقادی احترام بگذارید.
ارتباط و کسب رضایت سوژه پیش از ثبت تصویر نشاندهنده احترام متقابل و زمینهساز تسهیل ارتباط با مردم محلی خواهد بود. اگر میتوانید خود را با آنان همشکل و هم لباس کنید، این رویکرد علاوه بر ایجاد ارتباط حسی، شما را به آن جامعه پیوند میزند و کار شما را آسانتر میکند.
مهمترین چیز ایجاد ارتباط کلامی و بهتبع آن اطمینان متقابل است که تسلط شما به زبان جامعه میزبان بخش مهمی از موانع را مرتفع میسازد. بخش عمدهای از ملاحظات اینچنینی به مرحله برنامهریزی سفر بازمیگردند، درنتیجه بررسی ابعاد فرهنگی، اعتقادی و اجتماعی در این بخش را فراموش نکنید.
ثبت موفق تصاویری درخور در ژانر مستند اجتماعی مستلزم رعایت زوایای فنی کار است.
استفاده از لنز مناسب (ترجیحاً در بازه ۵۰ میلیمتر) و عمق میدان بلند (بین ۸ تا ۱۱) و ثبت پرترههای عریض با نگاه مستقیم سوژه به دوربین و جایگذاری مناسب سوژه و زمینه، کلیدهای موفقیت شما هستند. برای ثبت بهتر لحظهها در حالت AV یا اولویت دیافراگم عکاسی کنید تا هم سرعت بالاتری داشته باشید و هم بتوانید با جزئیات کادر بازی کنید (ثبت لحظهها مستلزم سرعت و کیفیت تسلط بر سوژه خواهد بود).
از اهمیت نگاه سوژه غافل نشوید، ارتباط چشمی سوژه و مخاطب تلقین حسی مهمی دارد. پرترههای شما باید ویژگیهای منطقهای و فرهنگی جامعه را به مخاطب تفهیم کند و استفاده از عکسنوشتها تأثیر ملموسی در انتقال تجربیات میدانی شما به بیننده خواهد داشت.
گام چهارم: مناظر و زیباییهای طبیعت
ثبت مناظر و جلوههای طبیعی مناطق مختلف اهمیت چندانی در تکمیل سابقه و پرونده هنری شما دارد. پیشتر بر اهمیت توجه به ژانرهای مختلف عکاسی در کنار ژانر و سبک اصلی اشاره کردیم و میدانیم که تلفیق تصاویر مختلف در پرونده عکاسی از یک منطقه، رویداد یا پدیده تأثیر بسزایی در ارائه موفق آثار خواهد داشت.
عکاسی از مناظر طبیعی معلول کادربندی و نور است. پیشبینی این دو پارامتر بهویژه برای عکاسانی که تجربه پیشین حضور در یک موقعیت را نداشتهاند کار سادهای نیست، لیکن میتوان در مرحله برنامهریزی سفر و نیز با استفاده از سایت تقویم نجومی عکاسان(۴) درباره پارامترهای کیفیت نور و کادربندی کسب اطلاع کرد. در مورد ملاحظات فنی برای موفقیت در این بخش باید به فوکوس دقیق، عمق میدان بلند و کیفیت نور اشاره کرد و استفاده از انواع فیلترها (پولارایزر، ND، Sky Light و Gradual)(۵) را در دستور کار قرار داد. استفاده از فیلترها علاوه بر ایجاد افکتهای ویژه باعث تسهیل در فرایند پردازش و تنظیم میزان نور و رنگ در انطباق با نیاز عکاس میشود.
گام پنجم: جا نشانها(۶) و زوایای جدید
کلیشهای فکر نکنید و کلیشهای ثبت نکنید. طبق آمار برج ایفل، برج آزادی، برج میلاد و سایر موقعیتهای شهری و طبیعی خاص هرساله میلیونها بار بر حسگر دوربینها مینشینند و میتوان ادعا کرد هر زاویهای از این موقعیتها بارها و بارها ثبتشده است. پس برای فرار از ثبتهای تکراری و بیتأثیر دنبال زوایای جدید باشید (البته ثبت نماهای معمول از سوژههای معروف نیز صرفاً جهت آرشیو لطف خود را دارد).
زاویه جدید، زاویه عجیبی نیست، بلکه استفاده از پرسپکتیو، انعکاس، ضد نور، چیدمان اجسام یا سایر تکنیکها و تفکرات خلاق میتواند زاویه جدید شما را شکل دهد. ضمناً میتوان با برنامهریزی قبلی ترکیبی از سوژه را در زمینه یا پیشانی اجرام یا سوژههای دیگر قرار داد تا اثر خلاق خود را به دست آورید. بههرحال راهکارهای مختلفی برای ثبت کادرهای جدید از سوژههای تکراری وجود دارد که برخی متکی بر ابزار و برخی متکی بر خلاقیتاند؛ ولی به نظر میرسد خلاقیت عکاس نقش ویژهتری در ایجاد ترکیبها و فریمهای نو دارد.
گام ششم: سفر را داستانی ثبت کن
خلق یک روایت تصویری در چهارچوب عناصری زنده و گویا یادگارهای سفری خوبی بجای میگذارد. روایت تصویری خود را کوتاه ولی پر قصه، گویا و پویا تنظیم کنید. سوژهها را بزرگ ببینید و در پی روایتهای ویژه از رویدادهای مهم نباشید، بلکه سوژه را برجسته، هدفمند و خاص ثبت کنید.
تجهیزات مختلفی در این عرصه بکار میآیند که استفاده از لنزهای تله و واید و فیلتر ND برای محو کردن جنبوجوش مردم در کوچه و خیابان یا تکنیکها و روشهای مختلف همگی در خلق فریمهایی مبتنی بر گفتمان داستانی مؤثر میافتند. سعی کنید جلوههایی از فرهنگ، آدابورسوم و ویژگیهای اجتماعی وزندگی مردم را در شهرها و نقاط مختلف نشان دهید و بیشتر از توجه به پارامترهای فنی، به دنبال مفهوم و درک حسی و صوری باشید. بگذارید عکسها حرف بزنند.
(مجموعه کودکان کُرد- کردستان، ایران)
گام هفتم: ویرایش و آرشیو تجربیات سفر: ابری شو
تجربیات یک سفر “تلخ و شیرین” گذرا هستند و آنچه برای عکاس میماند دهها یا صدها فریم و ترکیب بجای مانده از آن هستند. خاطرات مکانی شما پس از مدتی از ذهن پاکشده و باقیمانده یادگاری بینامونشان از تصاویر گذشته است، پس تا همهچیز را به یاد میآورید جزئیات عکسها اعم از موقعیت، زمان و ویژگیهای هر فریم را ثبت کنید. نرمافزارهای مختلفی برای دستهبندی تصاویر در اختیار است و بلاشک قهرمان این میدان نرمافزار نامآشنای Adobe LightRoom است که قابلیتهای دستهبندی و ویرایش تصاویر را همزمان ارائه میکند و در ترکیب با فتوشاپ بهترین راهحلهای نرمافزاری برای ویرایش و ارائه میباشند.
فارغ از اینکه ویرایش و دستهبندی نرمافزارها را چهوقت و چگونه انجام میدهید، یادتان باشد تاریخچه هنری خود را در فضایی امن نگهداری کنید، چراکه قرار است سالها همراه شما باشد. به نظر میرسد بهترین گزینه برای نگهداری آثار در صورت دسترسی مناسب به فضای ابری، آرشیو در دیسکهای سخت آفلاین و پشتیبانگیری در فضای ابری آنلاین است.
عکس ها: سید ایمان میری
تالیف مقاله به قلم: سیدایمانمیری @imanmiry
زیرنویس ها
(۱)ﻣﻄﺮح ﺗﺮﯾﻦ ﻧﺸﺮﯾﻪ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﺎﻫﻨﺎﻣﻪ National Geographic اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻧﺴﺨﻪ ﻫﺎی گوناگون و در ﭼﻨﺪﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ﭼﺎپ ﻣﯽ رﺳﺪ.
(۲)ﺳﺎﯾﺖﻫﺎی زﯾﺎدی در ﺣﻮزه ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰی و ﺧﺪﻣﺎت ﺳﻔﺮ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از آن ﻫﺎ ﻧﺴﺨﻪ ﻫﺎی ﭼﺎﭘﯽ و ﻣﻨﺴﺠﻤﯽ را ﻧﯿﺰ ﺑﺮای ﯾﮏ ﮐﺸﻮر ﯾﺎ ﯾﮏ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮐﺮده اﻧﺪ. از ﻣﻄﺮح ﺗﺮﯾﻦ پایگاه ﻫﺎی ﻣﻮﺟﻮد ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ (wikitravel.com) و (www.tripadvisor.com) ،(www.lonelyplanet.com) اﺷﺎره ﻧﻤﻮد.
(۳) Google Maps- Street View؛اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ ﺳﺮوﯾﺲ در ﻫﻤﻪ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻫﺎ ﯾﺎ ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﺟﻬﺎن در دﺳﺘﺮس ﻧﯿﺴﺖ وﻟﯽ در ﺻﻮرت اﻣﮑﺎن ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ اﺑﺰار ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺳﻨﺠﯽ ﺑﺮای ﻋﮑﺎﺳﯽ اﺳﺖ.
(۴)(www.photoephemeris.com) اﯾﻦ ﺳﺎﯾﺖ اﻃﻼﻋﺎت ﺧﻮﺑﯽ را در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ وﺿﻌﯿﺖ ﻧﻮری ﻣﻮﻗﻌﯿﺖﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ در اﺧﺘﯿﺎر ﻋﮑﺎﺳﺎن ﻗﺮار ﻣﯽ دﻫﺪ.
(۵)در ﻣﻮرد ﺟﺰﺋﯿﺎت ﻓﻨﯽ ﻓﯿﻠﺘﺮﻫﺎ/صافی ها ﺑﻪ ﮐﺘﺐ ﯾﺎ ﻣﻘﺎله های ﻣﻮﺟﻮد ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﻨﯿﺪ.
(۶)ﻣﻌﺎدل ﻓﺎرﺳﯽ Landmark ﯾﺎ ﻫﻤﺎن ﻣﻮﻗﻌﯿﺖﻫﺎ و اﻣﺎﮐﻦ ﺧﺎص از زواﯾﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺎرﯾﺨﯽ، اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻏﯿﺮه.