«یک عکس گویاتر از هزار کلمه است»
اختراع فن عکاسی بیتردید یک دستآورد بزرگ تمدنی قرن نوزدهم بشمار می آید. از آن پس عکاسی در علوم مختلف از زمینشناسی تا کاوشهای نجومی مورد استفاده قرارگرفت. افزون بر آن، به صورت هنری کاربردی نیز درآمد.
عکس های تاریخی و آرشیوهای دارای این قبیل تصاویر از منابع مهم پژوهش به شمار می آیند. اینجاست که ضرب المثل جهانی شروع سخن، شکلی کاملاً دقیق و گویا به خود می گیرد.
برای مثال معرفی و شرح بنای تاریخی «دروازه دولت» که یکی از دروازههای دوازدهگانۀ تهران به روزگار ناصری بود – که امروز اثری از این دروازه نیست و تنها نامی از آن برجای مانده – مستلزم دست کم هزاران کلمه است، در صورتی که تصویری از آن گویاتر از هر توصیف مازادی است؛ و این خود معرف و گویای ارزش فن عکاسی در روزگار ما است.
به همین دلیل مراکز اسناد تصویری از دیدگاه پژوهشی بسیار حائز اهمیت اند، زیرا آنها میتوانند گذشته و سابقه مکانها یا شیوۀ زندگی مردمان را نشان دهند. پس نتیجه میگیریم عکس تاریخی، اسناد مطمئن و دقیقی هستند برای کسانی که در زمینههای مختلفی چون: معماری و شهر سازی، تاریخ و باستانشناسی و غیره به امر پژوهش مشغولاند.
عکاسان نیز برای آشنایی با پیشینۀ فن و هنر عکاسی، نیازمند این آرشیوها می باشند و چه زیبا است مصداق اینکه «عکس ها بهترین زبان برای گفتن هزاران کلمه هستند».
کتاب «سیمای تهران» تالیف شده دو تن از نامداران عرصهی پژوهش در عکس تاریخی به سال ۱۳۹۲ شمسی، نشان دهندهی گوشهای از این شهر در قرن ۱۳-۱۴ هجری قمری است. گزارشی فشرده از سیر دگرگونی شهرسازی و معماری تهران را از زمان وارد شدن دوربین و عکاسی به ایران تا اواخر دورۀ قاجاریه، نشان می دهد.
این کتاب با مطالبی گردآمده توسط فاطمه سراییان و محمدحسن سمسار به دو زبان فارسی– انگلیسی، همراه با ۲۲۰ قطعه تصویر از مجموعه عکس های ارزشمند آلبوم خانه مجموعه تاریخی کاخ گلستان – که از کمنظیرترین مجموعه های موجود در در دنیا به شمار میآید، شامل میشود.
کتاب عکس «سیمای تهران» نشان دهندۀ تحولات شهرسازی و معماری بناهای تاریخی تهران، شمیرانات و اطراف پایتخت، همچنین موضوعات مردم شناسی، پوشاک و عکاسی در قرن مذکور است. نمایههای تخصصی و موقعیت جغرافیایی بناها از ویژگیهای این اثر تالیفی است.
رویکرد محوری کتاب مذکور «عکس تاریخی» است و عکس فارغ از جنبهی زمانی ثبت، در زندگی ما تعریفی جامع، هویتی ویژه و نقش عجیبی برای خودش ساخته است؛ از بیان حالات و افکار تا نشان دادن آنچه در یک لحظه ثبت می شود و می تواند به موازات زمان بماند. یادگار باشد و دوباره و چند باره مرور شود.
در مرور و بررسی فنی و هنری هر کتاب عکس و مولفهی عکاسی از دیروز تا امروز، خواسته یا ناخواسته به دنیای دیجیتالیزه شدهی امروز می رسیم و حالا از شانس ما است که به عصر دیجیتال برخوردیم و به جای سهولت در زندگی، دچار فایلهای پر از عکس از همه چیز و همه جاییم که ترتیب معلوم و آشکاری هم ندارند.
خود واژهی عکس هم کمی غلط انداز است.
از اینها که بگذریم، دنیای عکس های تاریخی خودش عالمِ بی انتها و کشف ناشدنی است. شاید دلیلش عدم سهولت دسترسی به آن و ثبت وقایع بود که چشمان تیزبین عکاس را به دیدنِ همیشه بهترینها عادت می داد. به همین دلیل این عکسها گزیدهتر و البته پرمحتواتر می نمایند. از آنجا که مظاهر جدید تمدنی و فانتزی های دوست داشتنی معمولا راه شرق را زودتر میجویند، عکاسی هم خیلی زود و شاید اندکی پس از ایجادش قدم در ایران نهاد. گواه آن انبوه عکسهایی است از آلبوم خانهی سترگ و البته دور از دسترس کاخ سلطنتی گلستان تهران. عکسهایی که خودِ خودِ واقعیشان هستند.
عکسهای اصیل که عکاسانِ درباری و شاه و شهزادگان قاجاری، دست به خلق و آفرینش آن برده اند؛ اما آنچه مسلّم است تعداد اندکی از آن همه اثر بیبدیل تا به امروز به معرض نمایش و انتشار عمومی درآمده و جز چندین کوشش ارزشمند، کتابی در خور از آن تهیه نشده است.
شاید! به استناد کلام بسیاری از اهالی فن و تشخیص، کتاب «سیمای تهران» از جمله مهمترین و کمنظیرترین آثار پژوهشی و تالیف شده در حوزه هنر عکاسی و عکس تاریخی و تاریخ عکاسی شهرسازی است.
به جرات می توان اذعان کرد که یکی از دلایل ارزشمندی کتاب عکس «سیمای تهران» بهرمندی اش از گزیدهاى از عکسهاى آلبومخانه با عنوان آلبوم خانهى کاخ گلستان است که براى نخستین بار تعدادی از بکرترین این عکسها در آن کتاب معرفى و تشریح شده است؛ اما به قول یکی از کارشناسان امر، کتاب «سیمای تهران»، از آن دسته کتابهای جذاب و دیدنی است که با تصاویرِ خاصّش که با دقت و وسواس گزینش شده، پایتختِ قاجارها را برای ما مصوّر می سازد.
کتاب با بهرهگیری از تصاویر اصیل و نگاتیوهای بیمانند، با کیفیتی مناسب و در خور و در قطعی خوب و خوشدست طراحی و تهیه شده است.
عکسها به راحتی قابل دیدن هستند و برای کار دانشجویان و پژوهندگان راهگشا.
آنچه به عنوان ملحقات تاریخی به آن افزون شده نیز خود از میان کتب معتبر و اسنادِ مهم استخراج شده و سامان پذیرفته است. مقدمهی مفصل آن به چگونگی تحوّل پیکرهی تهران از حدود سالهای ۱۲۸۵قمری تا برافتادن قاجار می پردازد و کلیاتی دقیق و خواندنی از تهران شناسی آن را کامل می کند.
بناهای از دست رفته و مکان رویدادهایی که از کنارشان می گذریم، به راحتی در آن قابل دیدار و مشاهده است و همین نکته به تنهایی از جذابیتهای بصری و ذوقی کتاب به شمار می رود. البته، جز این بخشهایی که کمتر به آن پرداخته شده و یا دست غدّار زمان آن را از صفحهی هستی محو کرده، در این کتاب قابل رهگیری است. شاید! به جز اینها، بخشی از کتاب که به پیکرهی اجتماعی و مردم شناسی تهران می پردازد، از همه خواستنیتر باشد. چهره هایی از مردمان آن عصر با تمام آرزوها، اندوهها، غم و شادیها و گذران ایامّشان در یکصد سال پیش از این به واسطهی فن و هنر و تکنیکی چون «عکس».
https://chiilick.com/?p=264545