شب گذشته تالار بتهوون خانه هنرمندان در تهران پذیرای عکاسان و علاقمندانی بود که در پس سالها آشنایی با عکاس فقید ” بهمن جلالی ” گرد هم آمدند تا به دعوت دفتر مطالعات و پژوهش و نشریه عکسنامه، چهلمین روز درگذشت این هنرمند را گرامی بدارند.
آنچه در این مراسم حائز اهمیت بود پرداختن سخنرانانی همچون: آناهیتا قباییان، دکترمحمدحسن خوشنویس، محمد چرمچی، حمید سوری و مهران مهاجر بود که هر یک به بعدی از شخصیت بهمن جلالی اشاره داشتند.
حمید سوری از نگاه متفاوت جلالی گفت و از اینکه چگونه ایشان با ارایه ای متفاوت و بهربرداری از مواد و ابزاری جدید و باوری عمیق به عکاسی مستند، مجموعه عکس های قاجاری خود را نیز مستند می دانست.
این استاد دانشگاه از نگاه ویژه بهمن جلالی گفت که با عکاسی معاصر سازگارتر است. از نگاهی صحبت کرد که عناصر زیبایی شناسانه آن نیز در حال تغییر بود. سوری در پایان صحبت خود اشاره کرد که: به نظر من در بیشتر عکس های جلالی ما با لانگ شات ها و مدیوم شات هایی روبرو هستیم. در این مجموعه جایی که خودش عکس می گیرد همین تابلو عکس هایی از جزییات هستند برش های این عکس ها با برش های عکس های گذشته به نظر من کاملا متفاوت است.
ما با کمی دقت به مجموعه آثار بهمن جلالی درمی یابیم که نگاه زیبایی شناسانه، نگاه تکنیکی، تلفیقی و امثالهم در روند کاری ایشان تغییر کرده است اما آن نگاه آگاه تیزبین جامع نگر در این تصاویر وجود دارد و این همان چیزی است که بایستی برش تاکیید کرد.این همان چیزی است که دیگران فهمیدند، امیدوارم ما هم بفهمیم.
در این مراسم مهران مهاجر به عنوان هنرجوی دیروزی که از جلالی آموخت و امروز در فهرست اساتید عکاسی کشور نام او را می بینیم وقتی در جایگاه حاضر شد، اینگونه آغاز کرد:
وقتی رعنا –جوادی – گفت بیا و درباره معلمی بهمن صحبت کن چیزی جز ” چشم ” نمی توانستم بگویم اما خجالت می کشم تو چشمای شما نگاه کنم پس اجازه می خواهم که از روی متنی که آماده کرده ام بخوانم.
سپس با حسی که سراسر کلمات را فرا گرفته بود آغاز کرد که:من ابتدای کلام یادی می کنم از معلم اول عکاسی ام مسعود معصومی که آرزو دارم هرکجا هست خوش و شاد باشه.
من با خاطره ای و ذکر چند نکته کلامم را تمام می کنم. ما دوره دوم ورودی دانشگاه تهران بودیم و با گذشت یک سال از دوره تحصیلی ما کلاس های تجزیه تحلیل عکس داشتیم با یحیی دهقانپور که تکان شدیدی در ذهن ما ایجاد کرد و یک باره دنیای باز و هزار تویی را پیش چشم ما باز کرد.
یک سال بعد درست در بیست و سه سال پیش با بهمن در دانشگاه تهران کلاس داشتیم کلاسی که روح کلاس آکادمیک را نداشت و دو دوره بودیم. بچه های ورودی سال های ۶۳ و ۶۴ و بسیار کلاس جذابی بود. کلاسی که هر دو هفته یک بار تشکیل می شد. کلاسی که با نگاه متفاوت بهمن جلالی متفاوت بود و جذاب، مواجه این دو تجربه، این دو نگاه متفاوت بسیار تجربه مهمی شد برای من و برای ما به طوری که این امکان را به من داد که در این تفاوت نگاه کنم و در این تفاوت با ارزش دادن به تفاوت ها با چشم خودم دنیا را ببینم و البته در این بین من این بخت را داشتم که شاگردی بزرگ نازنینی دیگر به نام احمد عالی را نیز داشته باشم.
در این کلاس ها بهمن جلالی با شور و شوق می آمد و عکس های ما را می دید و عکس های خودش را هم با همان شور به ما نشان می داد اما وقت کم بود و ما با دوستان –سورن و مرجان – می رفتیم به دفتر کار او در نشریه سروش و در آنجا هم چه راحت ما را می پذیرفت! و باز صحبت راجع عکس بود و از آنجا هم باز سر کلاس های او در دانشکده صدا و سیما حاضر می شدیم و برای دانشجویان و ما مهمان های ناخوانده وقتی سوزان سانتگ می خواند ما کلمات را می بلعیدیم، و هنوز نمی دانم که می فهمیم یانه؟ اما می دانم که کیف می کردیم و این ماجرا در آن فضای بسته خیلی کیف داشت.
اما ماجرا تمام نشد و معلم و شاگردی بدل شد به دوستی و گپ و گفت ها در اینجا و آنجا و خانه و سفر. که گپ و گفت هایی درباره عکاسی چه خاطره هایی که خلق کرد.
اما از این تجربه که بگذرم شاید ویژگی های معلمی بهمن جلالی به این موارد خلاصه می شود:
۱-تنوع نگاه دانشجویان بهمن جلالی در چهار نسل اول و دوم و سوم و چهارم
۲- شوق تاثیر گذاری در عکاسی ایران را داشت و کامیاب شد در این کار. چون در بیشتر دوره های دانشگاهی جلالی درس داد و در موسسه های خصوصی که عکاسی به شکل جدی مطرح می شد تدریس کرد و در جشنواره های سرتاسر ایران می رفت و در نشر و آموزش عکاسی حتی در فرای مرزها با خرد و منطق برخورد می کرد.
۳-تاکیید بر زمان بندی و مکان بندی عکس ها با پرهیز از کلیشه سازی های هویت ساز و بومی گری افراطی
۴-با وجود علاقه شخصی به مستندنگاری، از ترویج اشکال گوناگون بیانی در عکاسی دفاع می کرد و این رویه را در کلاس هایش هم با تشویق گسترش می داد.
۵- نقد نظام مرید و مرادی (پیشکسوتی و پسکسوتی) را نقد و یا به عبارتی رد می کرد و به همین اعتبار شاید لازم باشد که ما شاگردان بهمن نیز به کارهای او نگاهی انتقادی داشته باشیم.
من فقط می گویم که سال سختی بود و سالی که عزیزان زیادی را از دست دادیم و عزیزانی که می شناختیم، عزیزانی که دیر شناختیم و عزیزانی که نشناختیم.
بهمن جلالی همین العان نمی دانم گذشته بود یا حال! به ما گفت: آینده برای ما روشن نیست اما با نگاه چشمان باز و دوست داشتنی بهمن سنگینی این سختی در دلمان سبک تر می شود و با امید به سال آینده نگاه می کنیم و به سبزی سبزه هفت سین.
لازم به ذکر است در این مراسم لحظه هایی دیدنی و پرتره هایی جذاب از سیر زندگی ” بهمن جلالی ” در موقعیت های گوناگونی چون: کلاس درس، دفتر کار، نمایشگاه های خارج از کشور، سالهای دفاع مقدس، دانشگاه و … به نمایش درآمد.
