زنان عکاسی که «عکاسی مدرن» را شکل دادند

چندی پیش نمایشگاه « زن معاصر، پشت دوربین » به عنوان یک نمایشگاه پیش‌رو با حضور بیش از ۱۲۰ عکاس از نزدیک به ۲۰ کشور جهان در موزه متروپولیتن نیویورک گشایش یافت.
در این مجموعه آثار عکاسی زنان مدرن که عکاسی را به عنوان شیوه‌ای حرفه‌ای و هنری از دهه ۱۹۲۰ تا ۱۹۵۰ میلادی شروع کرده و ادامه داده‌اند، مورد کاوش قرار گرفته است.
این دوره پرآشوب و بی‌نظم که به واسطه دو عنوان جنگ جهانی شکل گرفت، زنان در خط مقدم آزمودن دوربین عکاسی قرار گرفتند و بواسطه عکس‌هایی که ثبت کردند توانستند مدرک بصری ارزشمندی را ارائه دهند که هم تجربیات شخصی، و هم تحولات اجتماعی و سیاسی قابل توجه آن دوران را منعکس کنند.
این حضور قدرتمند در نمایشگاهی خلاق و الهام بخش تحت عنوان “زن معاصر، پشت دوربین” در موزه هنر متروپولیتن از ۲ ژوئیه تا ۳ اکتبر سال ۲۰۲۱ به نمایش گذاشته شد. این نمایشگاه در اواخر اکتبر، به گالری ملی هنر در واشنگتن منتقل می شود و مجموعه با سرپرستی آندره نلسون/Andrea Nelson از نیجریه در موزه متروپولیتن توسط میا فاینمن/ Mia Fineman اجرا شده است.
نمایشگاه «زنان مدرن عکاس» برای نخستین بار است که رویکردی بین المللی در این زمینه داشته و آثار خلاقانه عکاسان زن را در زمینه های مختلف از جمله: تصویرسازی استودیویی، مد و تبلیغات، هنر تجربی، عکاسی خیابانی، قوم نگاری و عکاسی خبری برجسته می کند.
از جمله عکاسان برجسته در این نمایشگاه می‌توان به: برنیس ابوت/Berenice Abbott، ایلسه بینگ/Ilse Bing، لولا آلوارس براوو/Lola Álvarez Bravo، دوروتیا لانگ/Dorothea Lange و نیو وییو/ Niu Weiyu اشاره کرد.
بیش از ۲۰۰ تصویر در این نمایشگاه در معرض دید است و به ما این امکان را می دهد تا شاهد زنانی باشیم که همه جا به عنوان جنبه مثبت عکس مطرح هستند. علیرغم اینکه حدس می‌زنم برخی از عکس ها توسط مردان گرفته شده باشند، اما نگاه زنانه عکس ها، معنا و مفهوم این تصاویر را برای معاصران‌شان شکل داده است. مفاهیمی که امروز به درک و دریافت ما از تصاویر کمک می کنند، همانطور که به درک چالش‌هایی که ثبت‌کنندگان این عکس‌ها با آنها روبرو بوده‌اند، کمک کرده است.
نمایشگاه ” زن معاصر، پشت دوربین ” با الهام از پدیده جهانی زن مدرن، به دنبال ارزیابی مجدد تاریخ عکاسی و پیشبرد گفتگوهای جدید و فراگیر درباره مشارکت زنان عکاس است.

*تصویری از «تسونکو ساساموتو» یکی از نخستین عکاسان خبری زن کشور ژاپن که توسط عکاسی ناشناس در سال ۱۹۴۰ ثبت شده است

در دهه ۱۹۳۰، «آنا بارنا/ Anna Barna» عکاس مجارستانی، عکسی با عنوان «تماشاگر» را ثبت کرد: تصویری از پسری که پشت به دوربین روی یک صندلی ایستاده و در حال تماشای منظره‌ی پشتِ یک حصار چوبی است.

سایه او در امتداد دیواری از تخته های چوبی که راه او را مسدود کرده اند، به شکل یک نیم رخ ریش دار گسترانیده شده و به عنوان “تماشاگر” دوم در عکس خودنمایی می کند.
همچنین کمی دورتر از این صحنه، یک “ناظر” سوم ایستاده است که اگرچه در تصویر کاملاً پنهان است، اما در ذهن هر فردی که شاهد شرایط قبل از جنگ بوده و ارزش عکاسانه تصویر را می داند، حضور بسیار پررنگی دارد؛ آن ناظر سوم آنا بارنا است، زنی که با جرات دوربینی را که معمولاً توسط یک مرد نگه داشته می شود، در دست گرفته است. مانند تمام زنانی که در آن دوران از دوربین استفاده می کردند، حرکت جسورانه «بارنا» به او یک حضور فرهنگی قدرتمند بخشید.

دوروتیا لانگ/ Dorothea Lange ، فروشگاه مواد غذایی ژاپنی-آمریکایی، اوکلند، کالیفرنیا، ۱۹۴۲

آثار موجود در موزه هنر متروپولیتن نشان می دهد که زنان از همه چیز عکاسی می کنند از کارخانه‌ها گرفته تا جنگ ها و افراد ستم دیده، آن‌ها حتی لباس های مجلسی، کودکان و دیگر سوژه های به اصطلاح سنتی “زنانه” را نیز ثبت می کنند.
گاهی اوقات هدف از عکاسی ارائه سند به صورت مستقیم و بی پرده است، مانند چهره‌هایی که دوروتیا لانگ/ Dorothea Lange در ایالات متحده و گالینا سانکو/Galina Sanko در اتحاد جماهیر شوروی ثبت کرده‌اند و در واقع بواسطه ثبت این چهره‌ها به درخواست دولت خود به مستند کردن دنیایی پرداخته اند که در آن زندگی کرده اند. اما بسیاری از همتایان آنها دیدگاه های بی باکانه و روشنگری های اساسی یعنی آنچه در آن زمان “دیدگاه نو” نامیده می شد را ترجیح می دادند، همانطور که در جنبش باهاوس/ Bauhaus و دیگر جنبش های مدرن قرن بیستم گسترش یافته بود. این دیدگاه همان جنجالی را برپا کرد که موسیقی جاز در دنیای صدا بوجود آورده بود.
این چشم انداز جدید با سبک فکری “زن مدرن” (اصطلاحی که در اوایل قرن بیستم جهانی شد و زنانی را توصیف می کرد که وظایف و مسئولیت های جدیدی را عهده دار بودند، شخصیت ها و نیروهایی که قبلا به ندرت به آن ها می پرداختند) بسیار سازگار بود. هنگامی که یک “زن مدرن” به عکاسی علاقه مند می شد، اغلب دیدگاه جدید خود را به خودش به عنوان یکی از برجسته ترین و موثرترین موجودات جهان مدرن معطوف می کرد.
یک عکس سلفی که توسط یک عکاس آمریکایی به نام آلما لاونسون/ Alma Lavenson ثبت شده است، همه چیز را به جز دستانش و دوربینی که در دست دارد، کنار می گذارد. تنها چیزی که باید بدانیم این است که لاونسون کنترل دوربین و در نتیجه دیدگاهی را که این دوربین ثبت می کند در اختیار دارد.

*سلف پرتره آلما لاونسون/ Alma Lavenson

عکاس آلمانی ایلز بینگ / Ilse Bing با غرور از آینه های متقاطع عکاسی می کند و بدین صورت تصاویری از هر دو نمای نیمرخ و روبرو از خودش و همچنین دوربین لایکایی که تقریبا صورتش را پوشانده است را به ما نشان می دهد. از دوران باستان، آینه نمادی از زن و غرور او بوده است. بینگ ادعا می کند که این نماد قدیمی تصویر جدیدی را برای او بوجود می آورد.

*ایلز بینگ، “پرتره شخصی با لایکا”، ۱۹۳۱.

آینه ای که توسط عکاس آرژانتینی ساکن آلمان، آنماری هاینریش/Annemarie Heinrich به کار گرفته شده است یک کره نقره ای است. همانطورکه خود و خواهرش را در آن شکار می کند، لذت های یک خانه پر از سرگرمی و سردرگمی های « زن مدرن » بودن را به تصویر می‌کشد.

همتایان اروپایی هاینریش گاهی اوقات به منظور آشفته نشان دادن حضور خود، از این هم پیش تر می روند. مثلا در “خودنگاره نقاب دار (شماره ۱۶)” گرترود آرندتGertrud Arndt / بواسطه تکنیک نوردهی چندگانه چهره خود را به صورت یک شبح نمایش می دهد، گویی قصد دارد مفهومی از هویت آشفته خود را که به عنوان زنی عکاس با آن دست و پنجه نرم می کند به بیننده انتقال دهد. (نوردهی چندگانه تقریباً مشخصه و نماد زنان مدرن عکاس است ؛ شاید این موضوع نباید ما را شگفت زده کند)

در یک اثر هنری کلاژ با عنوان “I.O.U. (عزت نفس)، ” کلود کاهون، عکاس فرانسوی خود را با ۱۱ چهره مختلف و بواسطه ۱۱ نقاب متفاوت در حالی به تصویر می کشد که این تصاویر با عبارت ” ماسکی دیگر زیر این ماسک، من هرگز با برداشتن تمام این ماسک ها نابود نخواهم شد. ” احاطه شده است.

به نظر می رسد که پشت دوربین قرار گرفتن هر زن مدرن او را به گذشته و نمادی از سیندی شرمن/ Cindy Sherman (یکی از مطرح‌ترین عکاسان پست مدرن آمریکایی( مبدل می کند و این در حالی است که نمایش انواع مدل ها را برای هر دو جنسیت زن و مرد امتحان می کند.
اگر معضلی در این نوع هنر نمایشی وجود داشته باشد، این است که بیشتر زنانی را به ما نشان می دهد که موفق به دستیابی به بالاترین درجه پیروزی شده اند، و به ندرت به تعداد بسیار بیشتری از زنانی اشاره می کند که به دلیل تبعیض جنسیتی گسترده موجود در عصر خود، از رسیدن به اهداف خلاقانه خود بازمانده اند مثل: زنان با استعدادی که جای آنها در یک مدرسه عکاسی به مردان واگذار شده بود، یا زنانی که در پایین ترین یا “جنسیت زده ترین” رده های حرفه ای و کاری قرار داده شده بودند مثل: انجام روتوش، یا تهیه پرتره های بچه گانه ارزان قیمت و تبدیل شدن به کسی که هرگز از جایگاه یک دستیار استودیو ارتقاء نیافته است. این معضلی است که همه تلاش ها برای بازیابی هنر از دست رفته افراد ناکام را از بین می برد. به همین ترتیب با مطرح کردن داستان های مشابه از موفقیت مردان سفیدپوست، به اشتباه به نظر می آید که دیگران هم به همان میزان از شانس برای ارتقاء یافتن برخوردار بوده اند.
یک عکس عمودی و گویا از یک عکاس خبری چینی به نام نیو وییو/ Niu Weiyu به بهترین وجه می تواند مفهوم واقعی شروع عکاسی برای زن مدرن را نشان دهد. نیو با دوربین خود بر لبه یک صخره بلند در حالی ایستاده است که همکارش شو یه/ Shu Ye به سرعت تصویر او را ثبت کرده است. هر زن عکاسی در این ژست و موقعیتی چنین جسورانه عکاسی کرده است.

نیو وییو/Niu Weiyu عکاس خبری با دوربین خود ۱۹۶۰ ، عکس: شو یه

تعدادی از زنانی که در موزه هنر متروپولیتن حضور داشتند، استودیوهایی را تصاحب کردند که در اصل توسط شوهران یا پدران آن ها اداره می شد. در خاورمیانه و آسیا، این امر به آنها امکان دسترسی به واقعیتی را داد که مردان نمی توانستند آن را مستند کنند مانند عکس ثبت شده در فلسطین در دهه ۱۹۳۰، عکسی از یک کارآفرین که خود را “کریمه عبود، عکاس بانو” نامیده بود. این عکس سه زن را نشان می دهد که با اعتماد به نفس کامل جلوی دوربین ایستاده اند، در حالی که جوانترین آن ها لبخند عمیقی به لنز می زند. یک شات بی دغدغه و آرام که بعید به نظر می رسید یک مرد بتواند آن را ثبت کند.

جنسیت در غرب تقریباً نقش مهمی را برای زنان بازی می کرد. اگر استفاده از دوربین یک امر “مردانه” خوانده می شد، بسیاری از زنان مدرن در اروپا از انجام آن کار لذت می بردند. بارها و بارها، زنان پرتره هایی با موی کوتاه از خود ثبت می کردند، گاه چنان کوتاه که به سبک مردانه تعبیر می شد. کاهونCahun/، که گاهی اوقات موی خود را کوتاه می کرد، یکبار نوشت: “مردانه؟ زنانه؟ این جهت گیری کاملا بستگی به موقعیت دارد. فاقد جنسیت بودن، تنها جنسیتی است که همیشه برای من مناسب است.”
مارگارت بورک وایت/Margaret Bourke-White، عکاس آمریکایی که به درستی به لقب سلبریتی دست یافت، با موهای بلندی که روی گوش اش را می پوشاند از خودش عکاسی می کند. اما پیروی از این سبک تقریباً دخترانه، متعادل تر از پوشیدن شلوارهای راحتی پشمی مردانه است. (در دهه ۱۸۵۰، رزا بونهور/Rosa Bonheur وقتی برای کشیدن افسار اسب ها به پاریس رفته بود مجبور شد جهت پوشیدن شلوار مجوز پلیس بگیرد. تا سال ۱۹۷۲، مادربزرگم که متولد دوران زن مدرن بود، به شجاعتی که از خود نشان داده بود تا برای شروع کار با شلوار در محل کار حاضر شود، می بالید. )

وقتی یک زن مدرن دکمه شاتر را فشار می دهد، تقریباً به اندازه هر سوژه ای که مقابل لنز دوربین او قرار دارد مورد توجه قرار می گیرد. عکس بورک وایت/ Bourke-White از سد فورت پک در ایالات متحده امریکا، جلد نخستین نشریه نوگرای مجله لایف در سال ۱۹۳۶ را از آن خود کرده و به آن زیبایی بخشید. و این عکس به دلیل اینکه توسط وایت ثبت شده بود توانست بر جلد مجله لایف نشسته و این نقش را ایفا کند. سردبیران مجله با این واقعیت شگفت انگیز به معرفی مجله نوپای خود پرداخته و آن را پیش می برند. همچنین آن‌ها به این مسئله که چطور نتوانستند در مقابل تسخیر نه صفحه نخست مجله خود توسط آثار عکاسی «وایت» مقاومت کنند توضیح می دهند.

*لولا آلوارز براوو Lola Álvarez Bravo/، “در زندان خودش” ، سال ۱۹۵۰

در واقع وقتی سوژه عکاسی یک زن، زن دیگری است، عکاس و سوژه می توانند به یک نفر تبدیل شوند. لولا آلوارز براوو/ Lola Álvarez Bravo، عکاس بزرگ مکزیکی، یکبار از زنی عکس گرفت که سایه‌ها به صورت مورب روی صورتش نقش بسته بود و عنوان آن عکس را «در زندان خودش» گذاشت. به عنوان یک زن عکاس، «الوارز براوو» نیز خودش در همان زندان به سر می‌برد.

کتی هورنا/ Kati Horna برای نمایش وضعیت نامساعد زنان در اسپانیای کاتولیک، صورت دختری را بر روی پنجره های نرده دار کنار کلیسای جامع نشان داد. ندیدن چشم بزرگی که از پشت آن میله‌ها به ما خیره شده اند ناخوشایند است، چشمانی که گویی متعلق به خود هورنا است و به همتای خود از پس ویزور دوربین چشم دوخته است.

تا قرن‌ها قبل از ورود زنان به دنیای مدرن، آن‌ها به شیوه‌ای مورد توجه قرار گرفته بودند که عده کمی از مردان تمایل داشتند. در دست گرفتن دوربین عکاسی، توجه و نگاه‌ها را از زن مدرن دور نکرد. اتفاقا! این رخداد توانست او را به وضوح در معرض دید قرار دهد. اما به لطف عکاسی، او توانست با قدرت به پشت سر خود و جهان اطرافش نگاه کند.

نویسنده: بلیک گاپنیک / Blake Gopnik
منبع: نیویورک تایمز
ترجمه: صبرا رئیسی