فراخوان چهارمین مسابقه عکس حوادث و سوانح بر اساس محورهایی چون: خشکسالی، بیابان‌زایی، جنگل‌زدایی، آلودگی هوا، گرد و غبار و طوفان گرد و خاک در حال اطلاع رسانی و برگزاری است.
در این گذار بر اساس متن و محتوای فراخوان چهارمین مسابقه عکس حوادث و سوانح با دکتر سید امیر حسین گرکانی ریاست پژوهشکده سوانح طبیعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و عضو شورای داوری این فراخوان گفت‌وگویی انجام گرفته است تا عکاسان ایرانی و سایر شرکت کنندگان با لایه های موضوعی فراخوان و اهداف ذهنی برگزارکننده و مصادیق تصویری آن هرچه آشناتر شوند.
متن ذیل دستاورد گفت وگو با دکتر گرکانی است که در ادامه آمده است:
۱- انواع خشکسالی را عکاسان چگونه می توانند رصد کنند و نمایش بدهند؟
با توجه به هدف عکاسی و نمایش تصاویر به منظور افزایش آگاهی در خصوص مساله خشکسالی و اهمیت حفظ منابع آب، سناریوها و موضوعات مختلفی را می توان مدنظر قرار داد.
موضوعات مکان محورکه عکاسان می‌توانند به مکان‌های خاصی رفته و در طول زمان تغییرات خشکسالی را ثبت کنند.
مثلاً، انتخاب یک دریاچه، رودخانه یا بخشی از بیابان و ثبت تصاویر آن در طول چند سال. این تصاویر می‌توانند تغییرات در سطح آب، وضعیت گیاهان و یا جانوران را در یک منطقه نشان دهند و یا تصاویری از جامعه‌های متاثر از خشکسالی که اثرات آن بر زندگی روزمره مردم را نشان دهد؛ مثلاً عکاسی از کشاورزان در مناطقی که با خشکسالی و مشکلات آبی مواجه هستند و یا اقدامات آنها برای برطرف کردن نیازهای آبی. و یا عکاسی از حیات وحش که در این خصوص عکاسان می‌توانند تصاویر حیات وحش در مناطق درگیر با مسئله خشکسالی را ثبت کنند و تأثیرات خشکسالی بر زیست بوم و یا حیات این دسته از جانداران را نشان دهند. و یا حتی به عنوان مثال عکاسی از حیواناتی که به دنبال آب می‌گردند، آبشخورهای مصنوعی ایجاد شده در این مناطق و یا تغییر در مسیرهای مهاجرت حیوانات؛ و موضوعات مرتبط با تغییرات آب و هوا که می‌توانند تغییرات یک منطقه از نظر آب و هوا را در طول زمان ثبت کنند، از جمله کاهش بارش و یا تغییر در الگوی بارش، تغییرات در پوشش ابر، اثر خشکسالی بر تنوع زیستی و منابع آب.
۲- نقطه تفکیک خشکسالی طبیعی و تمایز آن با خشکسالی غیرعادی در وسعت عکس کجاست؟
این موضوع به منطقه و شرایط جغرافیایی وابسته است. اما به طور کلی نقطه تفکیک بین این دو مفهوم بر اساس عدم تعادل وضعیت آب در منطقه تعیین می‌شود. خشکسالی طبیعی به معنای یک دوره طولانی‌تر از متوسط بارش کمتر از میانگین بارشی منطقه است.
خشکسالی برای یک منطقه ممکن است طبیعی و قابل پیش‌بینی باشد. برای مثال، مناطقی که در موقعیت های خشک و نیمه خشک قرار دارند و کمبود بارش و محدودیت منابع آبی به عنوان یک واقعیت طبیعی در نظر گرفته می‌شود.
از سوی دیگر خشکسالی غیرعادی به معنای یک خشکسالی نامعمول و غیرمنتظره است که معمولاً در مناطقی با شرایط آب‌وهوایی نسبتاً مرطوب و معتدل رخ می‌دهد. این نوع خشکسالی ممکن است ناشی از تغییرات آب و هوایی طولانی مدت، الگوی بارش نامناسب، کاهش منابع آبی، تغییر الگوی جریان آب رودخانه‌ها و یا عواملی دیگر باشد. اثرات این نوع خشکسالی بر محیط زیست، کشاورزی، اقتصاد و زندگی روزمره افراد ملموس تر است.
بنابراین نقطه تفکیک بین خشکسالی طبیعی و خشکسالی غیرعادی بر اساس شرایط محلی و تاریخچه آب و هوایی منطقه متفاوت است و نیازمند بررسی دقیق‌تر است و تحقیق و پرسشگری و اخذ مشاوره از منابع آگاه می‌تواند در افزایش آگاهی درخصوص سوابق منطقه و انتخاب هدف مستندسازی و عکاسی مؤثر باشد.
۳- آیا گزاره بیابان صرفاً معلول سیاست‌گذاری‌های خطای انسانی است؟
خیر. بیابان زایی پدیده‌ای است که به تغییرات آب و هوایی و شرایط طبیعی منطقه‌ای برمی‌گردد که به کاهش کیفیت خاک، کاهش تنوع زیستی و افزایش تهدیدات زیست بوم منجر می‌شود. سیاست‌گذاری‌های نادرست و عدم مدیریت صحیح منابع آب و خاک به شدت می‌تواند فرایند بیابان زایی را تسریع کند و تأثیرات آن را تشدید کند، اما بیابان زایی به صورت مستقل از فعالیت‌های انسانی نیز می‌تواند رخ دهد. عواملی مانند الگوی بارش نامناسب، تغییرات آب و هوایی طولانی مدت، کاهش نفوذ آب در خاک، جابجایی خاک و سایر عوامل می‌توانند به بیابان زایی منجر شوند. بنابراین بیابان زایی یک پدیده چندعاملی است و صرفاً به عوامل انسانی برنمی‌گردد. برای مقابله با بیابان زایی و حفظ حاکمیت خاک و منابع آب، ترکیبی از سیاست‌های مناسب، مدیریت منابع آب و خاک، بهبود کشاورزی پایدار و حمایت از توسعه پایدار در مناطق خشک و بیابانی ضروری است.
آموزش و آگاهی عمومی در این باره می‌تواند به تغییر رفتار و اقدامات مؤثر در جامعه منجر شود.
۴- آیا دبیرخانه مسابقه عکاسی می‌تواند در معرفی عوامل مانع بیابان زایی هم رویکرد آموزشی داشته باشد؟
بله، مسابقات عکاسی می‌تواند یک فرصت عالی برای افزایش آگاهی عمومی و آموزش درباره بیابان زایی و اهمیت حفظ منابع طبیعی باشد. در این راستا، دبیرخانه فراخوان چهارمین مسابقه عکس حوادث و سوانح می‌تواند اقداماتی از قبیل دسته‌بندی موضوعات مسابقه در ارتباط با بیابان زایی را در نظر بگیرد.
به عنوان مثال؛ موضوعاتی که به تصاویر مربوط به تغییرات آب و هوا، منابع آب و خاک، کشاورزی پایدار یا بازسازی مناطق خشک و بیابانی مربوط می‌شوند. همچنین آموزش می‌تواند از طریق وبسایت، نمایشگاه‌ها، کاتالوگ‌ها و رویدادهای مرتبط با مسابقه رقم بخورد. نمایش تصاویر پرافتخار و برتر در مکان‌های عمومی می‌تواند برای جلب توجه عمومی و افزایش آگاهی نسبت به بیابان زایی مؤثر باشد و بهره مندی از همکاری سازمان‌ها و موسسات ذی‌ربط نیز می تواند در هدفمندسازی خروجی‌های مسابقه موثر باشد.
۵- در بخش جنگل زدایی اغلب یا شاهد لایه های تخریب هستیم یا حفاظت؛ گمان می‌کنید مستندسازی کدام یک از اهمیت بیشتری برخوردار است؟
هر دو جنبه حائز اهمیت است. از طریق عکاسی و ثبت تصاویر پیام‌های قدرتمندی به جامعه منتقل می‌شود و رسانه‌ی عکس می‌تواند الهام بخش اقدامات مؤثر در خصوص حفظ جنگل‌ها باشد. مستندسازی تخریب جنگل‌ها از طریق عکاسی منجر به آگاه‌سازی می‌گردد. عکس‌هایی که تخریب جنگل‌ها و صحنه‌های ویرانی را نشان می‌دهند، می‌توانند افراد را آگاه کند و انگیزه‌بخشی کند تا در مورد تأثیرات منفی تخریب جنگل‌ها حساس باشند. این تصاویر می‌توانند احساس همدردی و ارتباط عاطفی با مسئله را در افراد ایجاد کنند.
مستندسازی حفاظت جنگل‌ها نیز الهام بخش حفاظت از جنگل‌ها است و افراد را به حفظ جنگل‌ها ترغیب می‌کند. این تصاویر زیبایی طبیعت را نشان داده و باعث شگفتی و ایجاد ارتباط عاطفی با جنگل‌ها در افراد می‌شوند. ایجاد آگاهی درباره ارزش‌ها و مزایای حفظ جنگل‌ها منجر به حفظ محیط زیست و منابع طبیعی و در مجموع حفاظت از بستر حیات خواهد شد.
۶- می‌توان پیش بینی کرد در بخش الودگی هوا با اقبال و شناخت وسیع‌تری مواجه شوید. به نظرتان چگونه عکس به مثابه رسانه می تواند در آموزش و سیاست‌گذاری و اصلاح گام بردارد؟
عکس به عنوان یک رسانه قدرتمند، قادر است تأثیر قابل توجهی بر آموزش، سیاست‌گذاری و اصلاح برنامه ها و اقدامات در بخش آلودگی هوا داشته باشد.
به عنوان مثال با نمایش تصاویر واقعی از آلودگی هوا و آثار آن بر محیط زیست و سلامتی انسان‌ها، افراد به شناخت بهتر و درک عمیق‌تری از مسئله آلودگی هوا می‌رسانند و آنها را به اقدام در جهت کاهش آلودگی هوا ترغیب کنند. در واقع به عنوان ابزاری برای ایجاد تأثیر اجتماعی و تغییر نگرش‌ها، جلب توجه سازمان‌ها و مسئولین به منظور اتخاذ سیاست‌ها و تدابیر مناسب در جهت کاهش آلودگی هوا.
عکسها می‌توانند نقش بسیار مهمی در تشویق تصمیم‌گیران به اتخاذ تدابیر سخت‌تر و اصلاحی در سیاست‌های مرتبط با آلودگی هوا داشته باشند.
همچنین افراد را به اصلاح‌گام‌های کوچک و بزرگ در زندگی روزمره ترغیب کنند. نمایش تصاویری از سبک زندگی‌های پایدار و مصرف کمتر منابع و انرژی، می‌تواند برای افراد الهام بخش باشد و افراد را به تغییر رفتار مناسب و پایدار ترغیب کند.
۷- در محور گرد و غبار و طوفان هم مثل سایر بخشها ناشی از آسیب به طبیعت است که منجر به برگشت آسیب به چرخه حیات انسانی است. عکاسان تا چه اندازه می‌توانند از تبعات این آسیب، عکس ارسال کرده و به پیرامون این موضوع بپردازند؟
عکاسان متقاضی شرکت در فرصت فراخوان چهارمین مسابقه عکس حوادث و سوانح می‌توانند با ثبت تصاویر و تبعات گرد و غبار و طوفان‌ها، میزان و شدت آسیب‌های ناشی از این پدیده‌ها را نشان دهند. آنها می‌توانند تصاویری از آسیب رساندن به محیط زیست، سلامت انسان‌ها و حیوانات، زیرساخت‌ها و اقتصاد را ثبت کنند. نشر این تصاویر و آثار می‌توانند اطلاعاتی درباره علل و عوامل تشدید این پدیده‌ها، تأثیرات، راهکارهای کاهش و پیشگیری و اقدامات مرتبط را در اختیار مخاطبان قرار دهند و به عنوان ابزاری برای ترویج آگاهی و تشویق به اقدام موثر نقش مهمی ایفا کنند.
۸- بسیاری از رویکردهای برگزار کننده ناشی از رصد احوال کنونی کشور است. تا چه اندازه عکسها می توانند به مواجهه انتقادی از نتایج سیاست‌گذاری مسئولین در ادوار گذشته و حال بپردازند؟
عکسها یکی از ابزارهای قدرتمندی هستند که تأثیر آنها بستگی به زمینه و موضوع مورد ارائه دارد. ارائه چالش‌های موثر و قابل قبول نیازمند شواهد و دلایل محکمی هستند که چنانچه به نحو صحیحی ارائه شوند قادرند منجر به تغییر در سیاست‌گذاری شوند. مسلماً! تصویرسازی، انتشار و سطح دسترسی بویژه در دوران شبکه جهانی اینترنت و رسانه‌های اجتماعی، فرصت‌هایی هستند که می‌توانند در ارتقای رویکردهای مدیریتی موثر باشند.
۹- برخی از تاکیدها جنبه نمایشی دارند مثل موضوع «چرای بیش از حد حیوانات» به واقع حیوان نیازمند تامین نیاز فیزیکی خود از طبیعت است و ذخیره گاه هم ندارد. با بررسی این عرضه و تقاضا اسراف در منابع زمینی و نقطه‌ی آسیب در حفاظت‌های خاکی را در کجاها بیشتر می توان جست و یافت؟
مسلماً عدم تطابق اقدامات با ظرفیت‌های محیطی منجر به بروز پاره‌ای از مشکلات از جمله عدم تناسب عرضه و تقاضا و یا آسیب به منابع طبیعی و محیط زیست می‌شود. نگهداری حیوانات از جمله دام در محیط‌‌هایی که منابع آب و تغذیه آنها محدود هستند، می‌تواند منجر به آسیب به منابع طبیعی آن منطقه گردد.
علاوه بر این که تغییرات آب و هوا می‌تواند اکوسیستم‌ها و منابع طبیعی را تحت تأثیر قرار داده و نقض حفاظت‌های خاکی و آسیب به منابع آب و خاک را در پی داشته باشد. شناسایی مخاطرات، آسیب‌پذیریها و ظرفیت‌های محیطی، مهمترین و موثرترین پارامترهای مؤثر در تقویت سیاست‌گذاری‌ها و برنامه ریزی‌های محیطی پایدار می‌باشند که نیاز است با توجه به افزایش جمعیت و محدودیت منابع مدنظر قرار گیرد.
