یادداشت: خداحافظ! روز عکس تاریخی ایران

جامعه عکاسی و جمعیت عکاسان ایرانی با وجود سالها سعی و تلاش در عرصه های متفاوت تاریخی و ملی و فرهنگی، به حق که شایسته بهترین قدردانی ها با وجود قناعت در قدرشناسی ها هستند، در مسیر انواع بی مهری ها و کم لطفی ها شایسته نیست که این عنایات و توجه ها در درون ریشه خواری کند و اسباب تکدر خاطرها شود.
البته که این اعتنا و بی اعتنایی ها برای جامعه مخاطب عکاسی خالی از علل و دلایل نیست؛ ولی شایسته‌تر آن است که درگاه منافع ملی متمرکز بر مدار همدلی ها باشد تا اهالی فردا از سعی ساعیان در تمامی فراز و فرودهای تحقیق و پژوهش در عرصه تاریخ عکاسی ایران به خیر و نیکی یاد کنند.
یادداشت «خداحافظ! روز عکس تاریخی ایران» که در ادامه می آید، گزارش نسرین ترابی و مژگان طریقی از سالها سعی شان است که به مناسبت ۲۵ آذر/ روز عکس تاریخی ایران به دفتر رسانه پایگاه عکس چیلیک سپرده شده است؛
یادداشتی که به اهالی عکس و عکاسی ایران، اساتید عکاسی، مدیران گروه عکاسی دانشکده ها و دانشگاه ها، دبیران و داوران، نویسندگان و مولفین و مترجمین، اعضای انجمن های عکاسی و کانون های عکس سراسر کشور صاحبان نشر و عکاسان مولف و سایر عوامل و دست اندرکاران جمعیت عکاسی ایران، طعم و خطاب « سلام » دارد و نیازمند توجه، تمرکز، درک و دریافت ضرورتی نهفته در دل یک پیام صنفی عام المنفعه صرف دارد و تمام.  
 ——————————————————————————
بیست و پنجم آذر ماه مصادف است با مناسبت «روز پژوهش» و برابر است با شانزدهمین سال سعی و تلاش ما(نسرین ترابی و مژگان طریقی) برای ثبت این روز در تقویم رسمی کشور به عنوان «روز عکس تاریخی ایران».

به امروز که نگاه می کنم می بینم که بیست سال‌ از دوستی میان مژگان طریقی و من(نسرین ترابی) گذشته است.
هر دو علاقمند به تاریخ عکاسی ایران و پر شور در تحقیق و با انگیزه در پژوهش های عکاسانه معاصر و تاریخ عکاسی و البته هر دو نفرمان دانش آموخته رشته‌ی عکاسی از دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران هستیم.

مژگان طریقی، دانشجوی عکاسی ورودی سال ۱۳۶۲ درست در نخستین سال تأسیس رشته‌ی عکاسی توسط استاد فقید سیدهادی شفائیه در این دانشکده و من دانشجوی ورودی سال ۱۳۶۸ به رشته عکاسی در همان دانشگاه که امروز چهل سال از تاسیس آن رشته می گذرد.

مژگان طریقی را نخستین‌بار در موزه عکسخانه شهر در میدان بهارشیراز تهران دیدم که آگاهانه و هدفمند، کارشناسانه و دقیق و دلسوز به کار و مدیریت در محل این موزه بی بدیل تاریخ عکاسی در ایران و خاورمیانه مشغول بود. او را در آنجا دیدم و همان دیدار نخستین رابطه ای بیست ساله را تا امروز برای ما رقم زده است.

با هم در پژوهشکده مرکز اسناد ملی ایران، در جلسات تخصصی، برای ایجاد روزی در تقویم رسمی کشور به نام «روز عکس تاریخی» شرکت کردیم.

مرحوم شهریار عدل با ما همراهی راستین و همدلی فراوانی داشتند.
همه مسئولان آرشیوهای دارای عکس قدیمی، اساتید رشته عکاسی در دانشکده هنرهای زیبا، دکتر محمد ستاری، استاد حسین چنعانی و بسیاری دوستان دیگر، مسئولان کاخ گلستان، مؤسسه تاریخ معاصر و… هم بودند. مرحوم دکتر محسن جعفری مذهب ریاست پژوهشکده اسناد ملی، سکان‌دار این جریان بودند.

با توافق همه دست‌اندرکاران و متخصصان عکس تاریخی و آرشیوهای مختلف دارای عکس به استناد خاطرات موسیو ژول ریشار در تاریخ ۱۶ دسامبر ۱۸۴۴، برابر با “۲۵ آذر۱۲۲۳” را به عنوان «سرآغاز عکاسی در ایران» و روز “عکس تاریخی ایران” انتخاب کردیم.

بنابر اقوال مستند تاریخ عکاسی و عکاسی ایران، روزی که نخستین عکس یا فتوغراف به شیوه‌ی داگروتیپ مانده از ناصرالدین شاه قاجار ثبت شد، دستخط مانده و اشاره‌ی مکتوبی نیز به جای مانده که تاکید می کند:
«مسیو ژول ریشارخان به تاریخ ۵ دسامبر سال ۱۸۴۴ میلادی برابر با ۲۳ ذیقعده سال ۱۲۶۰ هجری قمری و مصادف با ۱۴ قوس(دی) سال ۱۲۲۳ هجری خورشیدی » اولین عکس در ایران قاجاری در دربار از شاه ایران به ثبت رسانده شد.

اولین نشست ضرورت توجه به این تاریخ و لزوم ثبت تقویمی آن، در همان سال (۱۳۸۶ه.ش)، در یکی از سالن‌های سازمان کتابخانه ملی، به شکلی رسمی و با حضور چهره های قوی فرهنگی و پژوهشگر و تاریخ نگار همچون: دکتر جعفری مذهب، عبدالله انوار و پروفسور شهریار عدل، دکتر رضا فراستی و… برگزار شد که به ترتیب هر یک از این فرهیختگان به ایراد سخن پرداختند.
اما بعد …
پیگیری‌های مستدل و مستند ما(نسرین ترابی و مژگان طریقی) از طرق گوناگون و با افراد مرتبط در مجاری مختلف این هدف؛ نمایندگی کمیسیون ملی یونسکو در ایران، سازمان میراث فرهنگی و… با پاسخ “نه” از سوی مسئولین وقت شورای عمومی نام‌گذاری وزارت فرهنگ و ارشاد و فرهنگ اسلامی مواجه شد.
اما، رسالتی که از باب این یادآوری فاخر ملی در وجودم به همراه عزم جدی مژگان طریقی نسبت به ثبت این واقعه‌ والا، انگیزه می داد تا یادآوری این روز را هر سال به بهانه‌ای و یادداشتی، مراسمی و نشستی، گفت‌وگویی، خبر نمایشگاهی، مصاحبه‌ای و … گرامی داشته باشیم تا امسال که به ۲۵ آذر ماه سال ۱۴۰۲ خورشیدی رسیدیم و نگاهی به سالها سعی و تلاش انداختیم و باز هم ادامه دادیم.

تلاشی که گاه با برنامه «گرامیداشت روز عکس تاریخی ایران در سالن یونسکو» در سال ۱۳۹۵، گاهی با «گرامیداشت روز عکس تاریخی ایران در یونسکو» در سال ۱۳۹۶، و گاه با یادداشتی با عنوان «گزارش ده سال برگزاری روز عکس تاریخی در ایران» در سال ۱۳۹۷، پاره ای وقت ها با نامه ای به رسانه ها چون: «گزارش یازده سال تلاش برای ثبت روز عکس تاریخی ایران» در سال ۱۳۹۸، یا نوشته ای برای جامعه عکاسان با عنوان «گزارش دوازده سال دغدغه‌ « روز عکس تاریخی ایران» در سال ۱۳۹۸، برای یک سال با انتشار مقاله ای با عنوان: «بررسی ژست زنان در عکس های دوره ناصری» در سال ۱۳۹۹، حتی با یک نماهنگ که عنوان خبرش شد «به مناسبت «روز عکس تاریخی» و تلاشی که ادامه …» در سال ۱۴۰۰، برای سال گذشته هم شد «در سایه سالها سعی عکاسانه برای روز ملی عکاسی» در سال ۱۴۰۱ و هر سال به شیوه ای این روز و این تاریخ و این مناسبت را در اذهان جامعه عکاسی ایران تلنگر زدیم و نکو داشتیم.

آخرین جلسه حضوری ما پیرامون ضرورت توجه به موضوع و مناسبت «۲۵ آذر/ روز عکس تاریخی ایران» در دوران پیش از کرونا، در خانه هنرمندان ایران، با همکاری دکتر محمدمهدی رحیمیان، اساتید گرامی افشین شاهرودی و سیف الله صمدیان، در یکی از دوشنبه های عکاسی برگزار شد.
در سالهای کرونا، آقای مهدی سروری و همکارانشان در رسانه پایگاه عکس چیلیک، با کمال مهر و دوستی، اخبار فعالیت ها و یادداشت‌های ما را در سایت چیلیک و سایر صفحه‌های شبکه اجتماعی این تنها رسانه زنده و پویای عکس و پیگیر عکاسی ایران @Chiilick منتشر کردند.

حالا شانزده سال از این واقعه می‌گذرد.
عکس‌های تاریخی گرانبهاتر شده‌اند.
مطالعات در این زمینه بیشتر شده و احتمالاً مراکز دارای آرشیو عکس، با علاقه‌مندی و پیگیری بیشتری در حوزه حفظ، مرمت، ایجاد نسخ پشتیبان و سرویس‌دهی به پژوهشگران و دوستداران آن می‌پردازند و در گوشه و کنار شاهد فعالیت ها و نمایشگاه ها و چاپ کتاب های عکس و عکاسی با موضوع «گرامی داشت ۲۵ آذر ماه/ روز عکس تاریخی ایران» هستیم.
۲۴ بهمن ماه سال ۱۳۸۶ گزارش بانو پریسا رحیمی در نشریه عکس به مدیرمسئولی و سردبیری استاد مسعود امیرلویی شاهدی بر این مدعا است؛ آنجا که می نویسد: «به جرات می‌توان گفت با توجه به اهمیت و جایگاه والای تاریخ عکاسی ایران تاکنون توجهی کافی و در حد شایستگی بدان نشده است … » و من امروز، اینجا، در این متن، این رسانه و مخاطبین کشوری و عکاسی ایران را در ۲۵ آذر ماه سال ۱۴۰۲ گواه می گیرم که « با گذشت ۱۶سال توجه و اهمیت و تعریف جایگاه و … هیچ خریداری برای درک این اعتبار والا در تاریخ عکاسی ایران _حتی در دل جامعه و جمعیت عکاسی ایران_ یافت نشد».

امسال در شانزدهمین سال سعی در گرامی‌داشت مناسبتی چون «روز عکس تاریخی ایران» و ضرورت صیانت از این مناسبت فاخر ملی برای علم و فرهنگ و هنر ایران عزیزمان و چهلمین سال ورود رشته عکاسی به دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران، با توجه به اینکه در این شانزده سال عمر صرف شده در مسیر این باور، شاهد درک و حمایت لازم از سوی مسئولین ذی‌ربط و مدیران مربوطه و نامربوط در حوزه مستقیم و غیرمستقیم کاری شورای عمومی نام‌گذاری نبودیم؛ و با وجود جمعیتی که همه ساله در روز ۲۵ آذر ماه روز عکس تاریخی ایران را گرامی می دارند، کمترین حمایتی از سوی سیاست گذاران و متولیان امر عکاسی در حوزه های گوناگون رسمی، دانشگاهی، اداری و اجرایی برای تحقق توجه ویژه به اصالت موضوع روز عکس تاریخی ایران شاهد نبوده و ندیده ایم، تصمیم گرفتیم در عین انتشار یادداشت «خداحافظ ! روز عکس تاریخی ایران» با چاپ کتابی با عنوان “عکس ،حرکت سیال فرهنگ” مشتمل بر ۵ مقاله به قلم نسرین ترابی و مژگان طریقی در برهه‌ی حساس کنونی و در این مقطع تاریخی و پیچ تاریخی _اندکی_ از تلاش مضاعف برای این کار کم کنیم.

و شاید! هم برای مدتی، با تداوم این بی مهری ها خداحافظی کنیم و ادامه این سعی وطن دوستانه و تلاش مجاهدانه‌ی علمی را به دستان اهلش بسپاریم؛ امید که شاهد بروز بارقه های امیدی در این تاریک راه های موجود باشیم و این ضرورت تاریخی با عزمی ملی از سوی جمعیت عکاسی به سمت و سوی درج در تقویم رسمی کشور نزدیک و نزدیک تر شود.
باشد که یادهای گذشته، چراغی برای آینده باشد.
نسرین ترابی / مژگان طریقی
پاییز ۱۴۰۲