گزارش کامل نشست نقد و بررسی فیلم سینمایی “قاعده بازی” در خبرگزاری مهر

۰۸ آذر ۱۳۸۹

مدعی هستم در هر سکانس از فیلم یکی از عناصر مهم عامل کنش است و بقیه به این کنش واکنش نشان می دهند. “قاعده بازی” را مجموعه ای از عکس العمل ها می بینم و فکر می کنم از این جهت فوق العاده است.

به گزارش خبرنگار مهر، احمدرضا معتمدی فیلمنامه نویس و کارگردان فیلم “قاعده بازی” در نشست نقد و بررسی این فیلم در خبرگزاری مهر درباره دلیل رویکرد خود به طنز و کمدی پس از دو فیلم “زشت و زیبا” و “دیوانه ای از قفس پرید” را این گونه عنوان کرد: “بنا به ویژگی زبانی سینما، طنز در اوج و قله این سینما قرار می گیرد. به نوعی زبان طنز اوج تأثیرگذاری را در غیرمستقیم ترین شیوه با انواع تکنیک های معانی و بیانی به همراه دارد. همه بزرگان و اندیشمندان هم علاقه داشته اند حرف های خود را به این شیوه فراگیر مطرح کنند. افلاطون و نیچه فلاسفه ای هستند که توانستند به این زبان صحبت کنند هرچند بسیاری از اندیشمندان تلاش کردند رساله دکترای خود را در حوزه تنظیم به نگارش درآورند. مطمئن باشید همه فیلمسازان بزرگ دنیا علاقه داشته اند یک اثر طنز داشته باشند ولی به علت خطیر بودن آن گاهی عملی نشده است.”
معتمدی درباره احساس نیاز به ساخت فیلم کمدی در سینمای ایران اضافه کرد: “ما سعی کردیم در این فیلم بنا به کمبودی که در سینمای ایران وجود داشت و نگاهی به آثاری که تاحدی به کمدی کلاسیک نزدیک شده بودند مانند “اجاره نشین ها”، “تحفه ها”، “خانه آقای حق دوست” و …، دوز صحنه های کمدی گرافیکی و بصری را بالا ببریم. به همین دلیل در ابتدا یک نخ تسبیح پیدا کردیم که محور داستان ما را تشکیل می داد بر مبنای کمدی نو. کمدی نو را بیشتر در آثار ادبی می توان مشاهده کرد مانند مجموعه آثار شکسپیر و … خط ساده این کمدی بر مبنای آشنایی یک دختر و پسر است که مانعی برای نزدیکی آنها ایجاد می شود و تلاش می کنند تا به هم برسند. در انتها هم از مسیری که انتظار آن نمی رود این سد برطرف می شود.”
فیلمنامه نویس “قاعده بازی” محور داستانی دیگر فیلم را اینگونه تشریح کرد: “محور داستانی دیگر فیلم، کمدی ماجرا که مجموعه کارهای هارولد لوید، باستر کیتون و … بر این مبنا هستند. در این محور یک مشکل یا ماجرا محور کار قرار می گیرد و قهرمان قصه تلاش می کند این کار نشدنی را به انجام برساند. با تکیه بر این محورهای داستانی به عنوان نخ تسبیح، حدود ۲۰۰-۱۰۰ شوخی بصری طراحی کردیم و تلاش نمودیم آنها را از این نخ تسبیح عبور دهیم. نزدیک به صد تا از این شوخی ها به دلیل کمبود امکانات در سینمای ایران و مشورت با مسئولان جلوه های ویژه فیلم از نخ تسبیح عبور نکردند.”
معتمدی درباره محورهای مختلف شوخی های بصری فیلم که از کمدی های کلاسیک وام گرفته شده، گفت: “یکی از محورهای پررنگ شوخی های فیلم نقیضه سازی است که در کارهای مل بروکس، وودی آلن و … برجسته می شود. یک نمونه این شوخی در پایان فیلم است که کالسکه ای از پله ها پایین می آید که نقیضه ای است بر فیلم “رزمناو پوتمکین” یا کامپیوتری که خانه اشرافی را فرماندهی می کند مانند “ادیسه فضایی ۲۰۰۱” و نقیضه فیلم “هملت” در سکانسی که روح پدر هملت بالای پشت بام ظاهر می شود و …”
کارگردان فیلم “قاعده بازی” کمدی پیکارسک را محور دیگری از شوخی های فیلم عنوان کرد و ادامه داد: “کارهای چارلی چاپلین نمونه های خوب این نوع کمدی هستند. همیشه یک آدم که از سطح فرودست اجتماع است به گونه ای بخش فرادست را هجو می کند. ما در فیلم یک گروه فرودست داریم که تقابل آنها با طبقه فرادست به گونه ای آن هجو را شکل می دهد. محور برجسته دیگر فیلم “قاعده بازی” که شاید به نوعی بخش فلسفی کمدی به لحاظ سبک باشد، همان برهان خلف است که در ادبیات طنز به عنوان کمدی “احاله به محال” مطرح می شود. در این شیوه ابتدا فرضیه ای در نظر گرفته می شود و بر اساس صحت فرضیه نتایج آن پیگیری می شود و با رسیدن به شرایطی پوچ، نتیجه گرفته می شود که عکس این فرضیه صدق می کند. کمدی های پلیسی آثاری هستند که از این شیوه بهره می برند و ما هم با قرار دادن یک محور پلیسی سعی کردیم از این بخش استفاده کنیم.”

احمدرضا معتمدی در خصوص طراحی نوعی کمدی متکی بر عکس العمل و چگونگی سازگاری بازیگران و ارتباط برقرار کردن با این شیوه گفت: “دیدگاه من این است که بازیگری در سینما برخلاف تئاتر و بسیاری از هنرهای دیگر عبارت است از عکس العمل. سینما تثبیت موقعیت ها و حالات و آنات انسانی و به نوعی بازتاب است. ژان لوک گدار جمله حکیمانه ای دارد که می گوید (سینما بازتاب واقعیت نیست، واقعیت بازتاب است). این بازتاب را در کار یک بازیگر می توان در عکس العمل هایش جستجو کرد. در مورد این فیلم بخصوص مدعی هستم در هر سکانس، یکی از عناصر مهم عامل کنش است و بقیه به این کنش واکنش نشان می دهند و به نوعی پیوند بین دو سکانس با همین عکس العملها برقرار می شود. “قاعده بازی” را مجموعه ای از عکس العمل ها می بینم و فکر می کنم از این جهت فوق العاده است.”
کارگردان فیلم درباره رویکرد فیلم به موسیقی و تم های آشنا و تغییرات انجام شده عنوان کرد: “هماهنگی موسیقی های ساخته شده که نوعی تغییر در تم های آشنا بودند به قدری با تصویر هر سکانس مناسب از کار درآمده که مثلاً وقتی روح پدر هملت ظاهر می شود و تصویر و دیالوگ حالت هجو پیدا می کنند، اجزای موسیقی هم به هم می ریزند و در واقع در خدمت پرداخت سکانس قرار می گیرد. آهنگساز فیلم هم مانند پرداخت تصویری فیلم سعی کرد تا حدی ساختارگرایانه پیش برود و به محض ایجاد آشنایی، آشنازدایی یا ساختار شکنی کند. این اتفاق باید قاعدتاً ایجاد می شد والا خنده به وجود نمی آمد.”
فیلمنامه نویس “قاعده بازی” رویکرد خاص خود را به توازن بین شوخی های طراحی شده و خط داستانی این گونه تشریح کرد: “از آنجا که اصراری ندارم سالی یک فیلم بسازم، فرصت کافی دارم روی فیلمنامه وقت بگذارم. برای طراحی و پرداخت بخش روایی فیلمنامه حدود شش ماه تا یک سال وقت گذاشتم. فیلمنامه ای نوشتم که حتی یک شوخی هم در آن وجود نداشت و قصه را تعریف کردم البته محورهایی از کمدی مانند پیکارسک از همان ابتدا وارد کار شد. در مرحله بعد شوخی های طراحی شده به گونه ای وارد شد که با روایت همخوان شوند. ما تا حدی که شاخه های فرعی روایت را مخدوش نکند به شوخی ها و خطوط فرعی برآمده از آن پرداختیم.”
معتمدی درباره انتخاب جمشید هاشم پور برای بازی در کاراکتر خاص “اقدس مرده” در فیلم “قاعده بازی” عنوان کرد: “در محله های قدیمی این جنس شخصیت ها معمولاً حضور داشته اند. افرادی که با برخی نقص های جسمانی روبرو بوده و به نوعی انزوا دچار می شوند. این انزوا برای آنها شرایطی ویژه فراهم می کند و منجر به نمودهایی می شود. انتخاب آقای هاشم پور در این نقش که نقطه مقابل نقش های قبلی ایشان بوده تجربه خاصی بود و قبول آن از طرف وی نوعی خطر کردن. چون او به نوعی سوپر استار این نقش ها بود و این نقش جدید ممکن بود در بیاید یا درنیاید. به لحاظ شخصیتی هم این نقش به نوعی هجویه ای بود بر کاراکترهایی که هاشم پور تاکنون بازی کرده است. ما در فیلم کاراکتر اقدس مرده را مجموعه ای از جن گیر، دعا نویس، دکتر قدیمی و … در نظر گرفتیم. اما برای حفظ حرمت آنها به سراغ هیچ حرفه ای نرفتیم و معالجات او به نحوی نقادی عالم تکنولوژیک امروز است که به نوعی جهان سومی می شود بدون بومی شدن.”
احمدرضا معتمدی درباره طولانی بودن نسخه نمایش داده شده در جشنواره و کوتاه کردن فیلم برای اکران عمومی گفت: “طولانی بودن زمان فیلم در زمان جشنواره تا حدی به فیلم لطمه زد. با توجه به فیلم های طولانی مانند “سگ کشی”، “مسافر ری”، “نان و عشق و موتور ۱۰۰۰″ و … فکر می کردم ۱۲۰ دقیقه زمان مناسبی برای یک فیلم کمدی باشد. ولی این تجربه را به دست آوردم که از نیمه دوم فیلم توقع تماشاگر چند برابر می شود و چیز بیشتری می خواهد. به این دلیل که در نیمه دوم بیشتر به سمت قصه رفته بودم این نکته هم برجسته شد که با 25 دقیقه حذفی که در فیلم صورت دادم فکر می کنم این مسئله به نوعی رفع شده باشد.”
علاءالدین پژهان مدیر جلوه های ویژه فیلم “قاعده بازی ” در نشست نقد و بررسی فیلم در خبرگزاری مهر جلوه های ویژه این فیلم را نوعی مرزشکنی دانست و گفت: قاعده بازی برای من و گروه جلوه های ویژه موقعیت استثنایی از جهت به کاربردن تکنیک ها وشیوه های مختلف در نشان دادن موقعیت های طنز از طریق جلوه های ویژه درسکانس های مختلف بود در واقع تجربه کار در قاعده بازی با توجه به امکانات ناچیز سینمای ایران به لحاظ تکنیکی یک مرز شکنی برای گروه جلوه های ویژه بود که فکرمی کنم در نهایت نتیجه مثبت داد.
پژهان ادامه داد: ضمن اینکه نباید تلاش سایر عوامل در شکل گیری این فیلم و خوب از آب درآمدن جلوه های ویژه را نادیده گرفت و در این بین نقش بازیگران قاعده بازی که اتفاقا تعداد آن ها هم کم نبود را نباید از یاد برد چراکه معتقدم بازیگران در این فیلم با توجه به موقعیت های مختلفی که در آن قرار می گرفتند برای اجرای پلان به پلان این فیلم از جان گذشتگی و شجاعت به خرج دادند.
وی در ادامه به وجود مشکلات تکنیکی در سینمای ایران اشاره کرد و گفت : سینمای ایران از جهت تکنیک و تجهیزات لازم برای انجام فعالیت های مختلف با مشکلات و مسائل گوناگون مواجه است و وا قعا در بسیاری از موارد با دست خالی جلو می رفتیم تا به نیجه برسد اما درنهایت فکر می کنم سینمای ایران با توجه به تمام ویژگی ها و توانایی هایی که دارد باید با خودش مهربان باشد و امکانی را فراهم آورد که بتوانیم با تجربه های مختلف گام های موثر تری را در رمینه های مختلف به ویژه جلوه های ویژه برداریم.
یکی از ویژگی های فیلم قاعده بازی تنوع و تغییر لوکشین ها در موقیت های مختلف طنز است که به کارگیری امکانات در جلوه های ویژه سر صحنه کار مشکلی به نظر می رسد، پژهان در پاسخ به این نکته گفت: یکی از مسائلی که در این فیلم با آن مواجه بودیم تنوع در تغییر موقعیت های بازیگر و به کارگیری جلوه های ویژه دراین زمینه بود ولی یکی از شانس های بزرگ وجود آقای معتمدی به عنوان کارگردانی بود به تمام ایده ها ای که سر صحنه بیان می شد اهمیت می داد و خوشبختانه از این جهت دستمان باز بود به عنوان مثال صحنه ای داشتیم که در آن آقای عبدی با دوچرخه می آمد و می خورد به لبه حوض و می افتاد داخل حوض که این صحنه در فیلمنامه خیلی معمولی نوشته شده بود.
مسئول جلوه های ویژه “قاعده بازی” ادامه داد: سر صحنه پیشنهاد کردیم که در این موقعیت کمی زیاده روی شود بنابراین ما صحنه ای درست کردیم که بعد از افتادن عبدی در حوض توسط دو کوسه دنبال شد و بعد پرواز کرد و با آسمان خراشی برخورد کرد و در نهایت در یکی از اتاق ها فرود آمد و ما با تمام محدودیتی که داشتیم با همکاری تیم فیلمبرداری ، جلوه های ویژه و بازیگرا به نتیجه رسیدیم و این درحالی است که تجربه کار در خارج از کشور به من نشان داده که اگر می خواستیم این صحنه را درست کنیم باید حداقل ۵ برابر این مبلغ هزینه می کردیم ضمن اینکه از جهت بیمه هنگام کار و وجود تجهیزات لازم نیز تکمیل بودیم.
وی در پایان گفت: یکی از عواملی که باعث شد کل کار خوب از آب درآید شجاعت و درایت فرج حیدری فیلمبردار قاعده بازی بود که در نهایت از خودگذشتگی با هر وسیله ممکن از هر زاویه ای که لازم بود پشت دوربین خو قرار می گرفت و لحظه به لحظه فیلم را فیلمبرداری می کرد که جا دارد به عنوان عضوی از قاعده بازی تشکر و مراتب سپاس خود را به جا آورم.
حیدر ساجدی آهنگساز “قاعده بازی” درباره کارکرد موسیقی در طنز گفت: آن چیزی که در هر پدیده ایجاد خنده می کند تغییر درموقعیت فرد به معنای ایجاد تعجب، ترس است که این طنز در موسیقی و ادبیات بسیار اتفاق می افتد به این معنا که وقتی تصورات که تماشاچی و یا خواننده یک مطلب از یک موضوع دچار تغییر می شود وضد آن را در موقعیت های مختلف می بیند، می خواند و یا توسط موسیقی می شنود بر همین اساس موسیقی “قاعده بازی” هم بر اساس ایجاد اغراق در موقعیت های مختلف و اجاد این تغییرشکل گرفت.
وی افزود: به همین دلیل با مشورت آقای معتمدی تصمیم گرفته شد از آغاز فیلم در معرفی تک تک کاراکترها با موسیقی پیش برویم و برای رسیدن به این منظور از موسیقی های معروف وشناخته شده در تاریخ سینمای جهان به شکل غلو شده استفاده کردیم مثلا آن بخش از موزیک فولک ایتالیایی در موسیقی فیلم پدر خوانده را تغییر ریتم دادیم و به موسیقی شش هشتم روال موسیقی ایرانی تبدیل کردیم و یا در جایی تغییر ساز دادیم و با کمانچه قطعه مورد نظر را در دستگاه همایون زدیم.
وی در پاسخ به این سئوال که بسیاری تصور می کنند موسیقی این فیلم انتخابی است گفت: ۷۰ درصد موسیقی این فیلم ساخته شده بود و تنها ۳۰ درصد آن از موسیقی های معروف و شناخته شده سینما بود. اما نکته مهم تغییر در ماهیت این نوع موسیقی است به این معنی که برای انتقال حس موقعیت های کمدی و بیان تغییرات لازم در لحن و بیان ماجرای فیلم باید از نوعی موسیقی استفاده می کردیم که با ذهن مخاطب تا حدی آشنا باشد. ضمن اینکه موسیقی همیشه مکمل فیلم است و قطعا جزئی از آکسسوار صحنه و ضروریات فیلم نبوده است.
محسن قاضی مرادی در نشست نقد و بررسی فیلم “قاعده بازی” در خبرگزاری مهر درباره حضور خود در این فیلم گفت: قبل از این فیلم با معتمدی آشنایی نداشتم و جزو اولین کسانی بودم که برای بازی دعوت شدم. من همیشه دوست دارم با گروههای جدید کار کنم به همین دلیل کار در این فیلم را قبول کردم. معتمدی از بین بازیگران سینما و عوامل فنی به نوعی بزرگان را برای حضور در این فیلم دعوت کرده بود.
وی افزود: از بازی در نقش داماد خانواده بسیار راضی بودم. برای ایفای این کاراکتر تمام تلاش خود را انجام دادم. امیدوارم با شرایط فعلی که حدود ۲۵ دقیقه فیلم حذف شده، مخاطب بتواند ارتباط لازم را با نقش ها برقرار کند. در این فیلم با توجه به دقت کارگردان حتی برای کوچکترین پلان هم از قبل فکر شده بود و به گونه ای تمام سکانس ها و صحنه های این اثر بدون فکر گرفته نشده. هر وقت برای من درباره نقشم مشکل یا سئوالی پیش می آمد، با جواب منطقی از طرف معتمدی به نقش می رسیدم.
فریده سپاه منصور یکی دیگر از بازیگران این فیلم در ادامه بیان کرد: من معتمدی را از زمان فیلم “زشت و زیبا” می شناختم و علاقه بسیاری به این فیلم داشتم و آن را چندبار تا به حال دیده ام. به هیمن دلیل وقتی ایشان به من زنگ زد به راحتی کار در این گروه را قبول کردم. برای حضور در این فیلم ما از ابتدا سیناپس می خواندیم و بر این اساس خود را آماده می کردیم. جای معتمدی و مانند اینها در سینمای ما همیشه خالی است. معتمدی در نظر من فیلسوفی است که افکارش را با ابزار سینما تلفیق می کند.
این بازیگر سینما و تئاتر با اشاره به شرایط گروه برای ساخت فیلم قاعده بازی عنوان کرد: ما در مجموع با شرایط سختی حدود پنج ماه روی این پروژه کار می کردیم. با اینکه کار برای من با این گروه سخت گذشت، اما اگر باز هم معتمدی از من دعوت کند با کمال میل می پذیرم. این کارگردان در پشت صحنه شرایطی را به وجود می آورد تا بازیگر بتواند برای کار خود پیشنهاد دهد. در صورتی که بیشتر کارگردانان برای این کار به بازیگر اجازه نمی دهند. این امر بیشتر به دانش او از سینما برمی گردد.
سپاه منصور در ادامه افزود: سینما کار گروهی است، همیشه یکسری ایده به رهبری کارگردان موجب شکل گیری یک اثر موفق می شود. کارگردانی که گروه را به مشارکت دعوت و از فکرها استفاده کند قطعا اثر بهتری را هم به تصویر می کشد. اما اگر این اصول در ساخت یک فیلم مورد توجه قرار نگیرد قطعا کار به صورت سطحی شکل می گیرد.
محسن قاضی مرادی درباره درباره نقش خود توضیح داد: سعی کردم برای بازی در فیلم “قاعده بازی” کم فروشی نکنم. زیرا فکر می کنم این موضوع فقط شامل شغل آزاد نمی شود، بلکه بازیگرانی هستند که برای ایفای نقش کم فروشی می کنند و آن را ارزان می گیرند. در این فیلم هر چه کارگردان و عوامل به من خط دادند، قبول کردم.
انوشیروان ارجمند با اشاره به سختی های فراوانی که کارگردان برای ساخت فیلم داشته، گفت: “کار بعضی نویسندگان و کارگردانان بدعت و نوآوری است، یعنی کاری را شروع می کنند، سپس دیگران آن را پی می گیرند، “قاعده بازی” هم فصلی تازه در سینمای کمدی ما گشوده است.”
این بازیگر ضمن انتقاد شدید از برخی فیلم های کمدی که زبان و فرهنگ کشور را به سخره می گیرند، افزود: “نمی گویم “قاعده بازی” کار بی عیب و نقصی است. اما این قابلیت را دارد که دیگران دنباله آن را بگیرند.”
او ادامه داد: “استفاده از عنوان کمدی ـ فلسفی برای “قاعده بازی” مناسب نیست چرا که کمدی و فلسفی دو ژانر متفاوت با تعریف های خاص خود هستند، بهتر است بگوییم فیلم، فیلمی کمدی است که فلسفه و اندیشه خاصی پشت آن وجود دارد.”
وی افزود: “آقای معتمدی به واسطه تحقیق و تفحصی که در زمینه فلسفه داشته اند، از نوعی دیدگاه فلسفی برخوردار هستند که می توان بازتاب آن را در آثارشان دید. حال این که اندیشه او تا چه حد به باور تماشاگر برسد، بستگی به قضاوت مخاطب دارد.”
ارجمند در ادامه معتمدی را کارگردانی صاحب اندیشه دانست و گفت: “سینمای ایران باید به وجود کارگردان هایی مثل آقای معتمدی افتخار کند. ما کمتر سراغ داریم افرادی که هم اندیشمند و صاحب بینش باشند و هم بتوانند این اندیشه را به منصه ظهور برسانند.”
او با اشاره به ویژگی های منحصر به فرد معتمدی در حین کار گفت: “برخی کارگردان ها آنچه از بازیگر می خواهند را به زبان می آورند اما چیدمان، فضاسازی و طراحی صحنه “قاعده بازی” به گونه ای بود که هنرپیشه در وضعیت نقش آفرینی قرار می گرفت. این خیلی تفاوت دارد با کارگردانی که منهای چیدمان از بازیگر بخواهد فلان کار را انجام دهد یا انجام ندهد.”
ارجمند در پایان درباره همکاری اش با معتمدی گفت: “من غیر از قرارداد ظاهری که با معتمدی امضاء کرده بودم، یک توافق ذهنی و دلی با ایشان داشتم که از قرارداد ظاهری خیلی مهم تر بود و تا پایان به آن وفادار بودم.”